Bộ Tài nguyên & Môi trường đề xuất giải pháp chủ động phòng chống hạn hán, xâm nhập mặn

Ngày 01/4, Bộ Tài nguyên và Môi trường có báo cáo, đề xuất Thủ tướng Chính phủ một số giải pháp cụ thể để chủ động phòng chống hạn hán ở miền Trung, Tây Nguyên; xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long.

Bao giờ ĐBSCL không còn nhiễm mặn? Bàn giao 6 cụm công trình giếng khoan khai thác nước dưới đất cho Cà Mau

Đến nay, đã có 5 tỉnh công bố tình huống khẩn cấp về hạn, mặn.

Đối với miền Trung, Tây Nguyên, theo đánh giá của Bộ Tài nguyên & Môi trường, tình trạng hạn hán, thiếu nước xảy ra trên phạm vi rộng và trên hầu hết các lưu vực sông xảy ra tình trạng thiếu nước nghiêm trọng ngay từ đầu mùa cạn (tháng 12/2019) trên địa bàn các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên. Lượng dòng chảy trên các sông phổ biến thiếu hụt từ 40-60%, một số sông thiếu hụt trên 70%, hiện tượng này gây thiếu hụt lượng nước ngay trong mùa mưa, lũ năm 2019 (từ tháng 7 năm 2019). Nhiều hồ chứa, đặc biệt là các hồ chứa lớn, quan trọng, lượng nước tích được đầu mùa cạn là không nhiều, chỉ từ 40-70% tùy từng hồ, đặc biệt có hồ chứa chỉ tích được khoảng 15-25. Các hồ chứa thủy lợi vừa và nhỏ cũng chỉ tích được 70-80%, nhiều hồ chỉ đạt 40-50%.

Về tình hình này, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã thông báo cho các địa phương trên phạm vi cả nước và báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ để xem xét, chỉ đạo. Dự báo, cảnh báo, cung cấp thông tin thường xuyên, kịp thời đủ độ chi tiết về tình hình khí tượng, thủy văn; điều chỉnh vận hành, điều tiết xả nước các hồ chứa lớn, quan trọng trên các lưu vực sông Mã, sông Cả, sông Hương, Vu Gia - Thu bồn, sông Ba, sông Sê San, sông Đồng Nai,… để góp phần vừa cấp nước cho hạ du vừa bảo đảm đủ nguồn nước cấp cho hạ du trong thời gian còn lại của mùa cạn, nhất là chuẩn bị bước vào thời kỳ nắng nóng, nhu cầu sử dụng nước, sử dụng điện tăng cao. Qua công tác theo dõi, giám sát tình hình khí tượng, thủy văn, việc vận hành các hồ chứa cũng như việc điều tiết, sử dụng nước trên các lưu vực thấy rằng, trong thời gian qua, mặc dù xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước khá nghiêm trọng, nhưng Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ động chỉ đạo điều tiết, tiết kiệm và phân bổ nguồn nước từ ngay mùa lũ năm 2019. Do đo, đến hiện tại, ở hạ du các hồ chứa lớn, quan trọng nằm trong các Quy trình vận hành liên hồ chứa không xảy ra tình trạng thiếu nước sinh hoạt, sản xuất. Việc thiếu nước chủ yếu xảy ra ở khu vực có các công trình, các hồ chứa nước thủy lợi vừa và nhỏ, đặc biệt là các hồ thủy lợi do các địa phương (xã, phường) quản lý, vận hành hoặc một số các công trình khai thác, sử dụng nước chưa có phương thức khai thác nước phù hợp với lịch vận hành các hồ chứa cũng như hiện trạng nguồn nước. Về tổng thể chỉ còn một vài lưu vực vẫn còn nguy cơ thiếu nước nhưng nếu được điều tiết hợp lý thì vẫn có thể đủ nước cấp cho hạ du trong thời gian còn lại của mùa cạn.

Dự báo, trong những tháng còn lại đặc biệt là từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2020, lượng dòng chảy trên các sông suối ở khu vực này vẫn rất nhỏ, phổ biến thiếu hụt từ 15-70% so với trung bình nhiều năm và có thể gay gắt hơn mùa khô năm 2019. Vì vậy, nguy cơ tiếp tục xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước là rất lớn và có thể sẽ rất nghiêm trọng. Để đối phó với khả năng thiếu nước trong thời gian từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2020, Bộ sẽ tiếp tục chỉ đạo các cơ quan chức năng tăng cường, nâng cao độ chính xác trong công tác dự báo, cảnh báo các hiện tượng cực đoan, đặc biệt là hạn hán, xâm nhập mặn; giám sát chặt chẽ các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước và giám sát việc vận hành các hồ chứa cấp nước cho hạ du, kịp thời chỉ đạo các hồ chứa lớn, quan trọng trên các lưu vực sông điều chỉnh vận hành phù hợp với tình hình thực tế hạn hán và nhu cầu hạ du; đẩy mạnh công tác tìm kiếm thăm dò nguồn nước dưới đất để có thể cung cấp cho các vùng khan hiếm nước. Bên cạnh đó, Bộ sẽ đẩy mạnh xây dựng quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Mã, Cả, Hương, Vu Gia – Thu Bồn, Sê San, SrePok,.., trong đó sẽ tập trung xây dựng các kịch bản, phương án điều hòa, phân bổ nguồn nước trong điều kiện xảy ra hạn hán, thiếu nước nghiêm trọng.

Đối với đồng bằng sông Cửu Long, trong năm 2019, tổng lượng mưa mùa lũ trên lưu vực sông Mê Công thiếu hụt từ 20-40% so với trung bình nhiều năm (TBNN) và từ 15-25% so với năm 2015; tổng lượng dòng chảy thiếu hụt từ 30-35% so với TBNN và khoảng 5% so với năm 2015, dòng chảy mùa khô từ sông Mê Công về đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) ở mức thiếu hụt nhiều so với TBNN và năm 2015-2016. Từ đầu mùa khô đến nay đã có 05 đợt xâm nhập mặn tăng cao làm ảnh hưởng lớn đến sản xuất và dân sinh. Chiều sâu xâm nhập mặn (4g/l) sâu nhất tính đến ngày 30/3 ở cửa sông Cửu Long đã sâu hơn năm 2016 từ 3-7km; các sông Vàm Cỏ (Long An), Cái Lớn (Kiên Giang) ở mức thấp hơn từ 4-15km. Dự báo xu thế xâm nhập mặn ở cửa sông Cửu Long sẽ giảm dần, tuy nhiên do dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Công về ĐBSCL không được cải thiện nên độ mặn vẫn ở mức cao, tình hình nắng nóng, hạn hán tiếp tục diễn ra; trên các sông Vàm Cỏ, sông Cái Lớn xâm nhập mặn duy trì ở mức cao tới cuối tháng 4/2020, sau đó giảm dần. Hiện nay, đã có 5 tỉnh công bố tình huống khẩn cấp về hạn, mặn gồm: Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Kiên Giang và Cà Mau.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã kịp thời chỉ đạo cơ quan Khí tượng thủy văn ban hành các bản tin cảnh báo, dự báo về khả năng hạn hán, xâm nhập mặn từ tháng 7, 8 năm 2019 để các Bộ, ngành chủ động phương án sản xuất, kinh doanh phù hợp. Đôn đốc, hướng dẫn Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tích cực thực hiện các giải pháp theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 04/CTTTg ngày 22 tháng 01 năm 2020 về việc triển khai các giải pháp cấp bách phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn; theo dõi chặt chẽ, cập nhật liên tục các bản tin cảnh báo, dự báo diễn biến tình hình khí tượng, thủy văn, hạn hán, thiếu nước xâm nhập mặn của Bộ Tài nguyên và Môi trường để chủ động trong triển khai các kế hoạch sản xuất, thực hiện các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn trong đó ưu tiên cao nhất đảm nguồn nước sinh hoạt cho Nhân dân. Bộ đã tiến hành chuyển giao các công trình giếng khoan đã được tìm kiếm, thăm dò và kết cấu thành các giếng khoan khai thác để đầu tư, xây dựng các công trình cấp nước tập trung, các tài liệu, kết quả của chương trình điều tra, tìm kiếm nguồn nước dưới đất, số liệu quan trắc, dự báo và cảnh báo tài nguyên nước để thực hiện các giải pháp phòng chống hạn hán thiếu nước, xâm nhập mặn trước mắt cũng như lâu dài, đặc biệt là bảo đảm cấp nước sinh hoạt cho nhân dân những vùng đang xảy ra tình trạng thiếu nước nghiêm trọng. Thành lập Tổ công tác do Tổng Giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia làm Tổ trưởng để hỗ trợ các địa phương điều tra, tìm kiếm nguồn nước ngọt phục vụ cấp nước sinh hoạt. Đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố chỉ đạo rà soát, đánh giá, đề xuất các khu vực tập trung dân cư thiếu nước sinh hoạt cần ưu tiên cấp bách để Bộ Tài nguyên và Môi trường triển khai các điểm cung cấp nguồn nước ngọt phục vụ kịp thời cho Nhân dân trong giai đoạn khẩn cấp hiện nay. Hỗ trợ các tỉnh đã công bố tình huống khẩn cấp về hạn, mặn mỗi tỉnh 800 triệu đồng thông qua Quỹ bảo vệ Môi trường Việt Nam.

Để đảm bảo sự chủ động, giảm thiểu các tác động của hạn hán, thiếu nước, xâm nhâp mặn, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo:

Bộ Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia và các chủ hồ chứa thủy điện phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc lập kế hoạch tích nước, xả nước các hồ chứa cho phù hợp, bảo đảm ưu tiên cho các nhu cầu sử dụng nước ở hạ du theo quy định pháp luật hiện hành. Bảo đảm vận hành an toàn, tham gia cấp nước cho hạ du, nhất là trong điều kiện thiếu nước cấp cho sinh hoạt và sản xuất của nhân dân.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nghiên cứu, rà soát, điều chỉnh, bổ sung Quy trình vận hành các hồ chứa thủy lợi, nhất là những hồ chứa thủy lợi nhỏ, để bảo đảm phù hợp với hiện trạng nguồn nước, khai thác, sử dụng ở hạ lưu và vấn đề an toàn, chống lũ, bảo đảm dòng chảy tối thiểu trong điều kiện biến đối khi hậu và thay đổi lớn về thảm phủ rừng,... Đồng thời sớm hoàn thành công tác kiện toàn tổ chức thủy lợi cấp cơ sở, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nước đặc biệt trong điều kiện hạn hán, xâm nhập mặn như hiện nay.

Ủy ban nhân dân các tỉnh tiếp tục theo dõi chặt chẽ diễn biến tình hình khí tượng, thủy văn, các bản tin dự báo, cảnh báo và các văn bản chỉ đạo điều hành vận hành các hồ chứa trong quy trình vận hành liên hồ của Bộ Tài nguyên và Môi trường để xây dựng kế hoạch khai thác, sử dụng nước cho phù hợp với điều kiện thực tế của nguồn nước, bảo đảm sử dụng nước tiết kiệm hiệu quả, bảo đảm an ninh năng lượng cho hệ thống điện Quốc gia trong thời gian tới.

Bộ Tài nguyên & Môi trường đề xuất Chính phủ giao Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nghiên cứu đề xuất các phương án tăng cường khả năng trữ lũ, giữ nước ngọt với quy mô phù hợp với đồng bằng sông Cửu Long nhằm tăng cường chủ động trong điều tiết nguồn nước. Thúc đẩy đàm phán, thuyết phục, đấu tranh để các quốc gia có các hồ chứa thủy điện lớn, kể cả ở dòng chính và dòng nhánh, cùng hợp tác trong việc vận hành phát điện, xả nước xuống hạ du, bảo đảm duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông ở mức phù hợp.