16:55 | 27/02/2019
Trao đổi ý kiến về kiểm toán môi trường
Kiểm toán môi trường là gì?
Kiểm toán môi trường không còn xa lạ ở các nước có nền công nghiệp hiện đại, tuy nhiên cũng còn khá mới mẻ ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Khái niệm kiểm toán môi trường bắt đầu xuất hiện vào những năm đầu của thập kỉ 80, sau hàng loạt các thảm họa môi trường xảy ra tại Anh và Mỹ. Có nhiều khái niệm khác nhau về kiểm toán môi trường, trên giác độ chung nhất có thể hiểu như sau:
Kiểm toán môi trường là hoạt động kiểm tra, khảo sát, đánh giá về việc tổ chức, quản lý môi trường( hệ thống trang thiết bị và quá trình hoạt động của một đơn vị), nhằm mục đích đánh giá về tính hợp lý, hiệu quả của những thủ tục và hệ thống quản lý nội bộ của đơn vị được kiểm toán so với các tiêu chuẩn và thông số kỹ thuật về bảo vệ sự phát triển bền vững của môi trường.
Bảo vệ môi trường có vị trí và vai trò vô cùng to lớn đối với sự tồn tại và phát triển của loài người. Bảo vệ sự bền vững của môi trường là một khái niệm rất rộng. Tất cả những gì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người và làm hủy hoại đến môi trường đều được coi là ô nhiễm môi trường (Ô nhiễm nguồn nước; Ô nhiễm không khí; Ô nhiễm về tiếng ồn; Ô nhiễm từ các chất thải độc hại...). Để bảo vệ môi trường, không chỉ cần có sự tổ chức, quản lý quá trình hoạt động của từng doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh mà còn rất cần có những đơn vị, tổ chức chuyên trách quản lý, giám sát và thực hiện các công việc bảo vệ môi trường ở phạm vi rộng lớn hơn (Hệ thống quản lý môi trường địa phương, quốc gia, khu vực, quốc tế). Do vậy, các tiêu chuẩn và thông số kỹ thuật về bảo vệ sự phát triển bền vững của môi trường thường rất đa dạng. Theo đó, kiểm toán môi trường không chỉ là kiểm toán hoạt động mà có thể coi là loại hình kiểm toán tổng hợp cả 3 loại kiểm toán: kiểm toán hoạt động, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán báo cáo tài chính. Đồng thời, đơn vị được kiểm toán không chỉ là một tổ chức, cá nhân kinh doanh mà có thể bao gồm cả đơn vị, tổ chức quản lý hành chính (một địa phương, một quốc gia, khu vực hoặc quốc tế) tuỳ theo mục đích và phạm vi của cuộc kiểm toán. Và, một cuộc kiểm toán môi trường có thể là kiểm toán chuyên đề hoặc kiểm toán toàn diện. Thông thường, nếu cuộc kiểm toán ở phạm vi rộng lớn thì thường là kiểm toán chuyên đề, chẳng hạn như: Kiểm toán theo các nhân tố cấu thành nên ô nhiễm môi trường như kiểm toán lưu lượng và nồng độ khí thải, nước thải, chất thải rắn, chất thải nguy hại của một nhà máy nào đó hoặc các nhà máy tại một địa phương, một quốc gia, một khu vực; Kiểm toán năng lượng; Kiểm toán các chất thải bệnh viện; Kiểm toán các chương trình môi trường của quốc gia…; Hay kiểm toán việc quản lý và sử dụng các khoản thu - chi, công tác lập, phân bổ dự toán, quyết toán kinh phí sự nghiệp môi trường ... Nếu cuộc kiểm toán ở phạm vi hẹp thì có thể là cuộc kiểm toán chuyên đề hay kiểm toán toàn diện về việc tổ chức, quản lý môi trường (hệ thống trang thiết bị và quá trình hoạt động) của một đơn vị...
Tại sao cần kiểm toán môi trường?
Có thể đưa ra 2 lý do cơ bản cần phải kiểm toán môi trường sau đây:
Thứ nhất, Góp phần tăng cường năng lực quản lý và bảo vệ môi trường của các cơ quan quản lý chức năng.
Việt Nam là một trong những quốc gia đang bị đe dọa nhiều nhất bởi hiện tượng khí hậu toàn cầu. Khi nhiệt độ trái đất tăng lên thì có thể dẫn đến hàng triệu người Việt Nam sẽ mất nhà và nhiều diện tích đất nông nghiệp ở vùng đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị chìm trong nước biển... Do đó, vấn đề phát triển bền vững và bảo vệ môi trường được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm mà Chính phủ Việt Nam hiện đang rất quan tâm, đã ban hành nhiều chính sách quản lý và bảo vệ môi trường và mọi đơn vị, tổ chức, cá nhân đều phải có trách nhiệm thực hiện tốt để bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường.
Qua kiểm toán môi trường sẽ thấy được mức độ tuân thủ các chế độ, chính sách hiện hành về quản lý và bảo vệ môi trường của đơn vị được kiểm toán, phát hiện được những tồn tại, bất cập trong việc thực hiện các qui định về bảo vệ môi trường, như tồn tại trong việc lập, phân bổ và giao dự toán; tồn tại trong việc chấp hành chế độ thu, chi, quản lý, sử dụng kinh phí sự nghiệp môi trường; tồn tại trong việc thực hiện kế hoạch xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng... Đồng thời qua kiểm toán cũng chỉ ra những bất cập của các văn bản pháp luật liên quan đến việc quản lý, sử dụng kinh phí sự nghiệp môi trường... Trên cơ sở những tồn tại, bất cập đã phát hiện được, kiểm toán viên sẽ đưa ra kiến nghị cụ thể đối với các đơn vị được kiểm toán và kiến nghị với các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan như Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính, Chính phủ và Quốc hội. Những kiến nghị đó có tác động đáng kể để cải thiện tình hình về quản lý và bảo vệ môi trường cả trên giác độ về xây dựng và thực hiện chính sách, chế độ phù hợp, về quản lý và bảo vệ môi trường nói chung, nguồn kinh phí sự nghiệp môi trường nói riêng, đảm bảo sự phát triển bền vững của từng đơn vị cũng như toàn bộ nền kinh tế, và quan trọng hơn, sẽ góp phần tăng cường năng lực quản lý và bảo vệ môi trường của các cơ quan quản lý chức năng.
Thứ hai, giúp tăng cường nhận thức và hành động về bảo vệ môi trường của lãnh đạo và nhân viên trong đơn vị, thúc đẩy đơn vị phát triển bền vững và bảo vệ môi trường chung theo hướng “sản xuất sạch hơn”.
Qua kiểm toán môi trường, đơn vị được kiểm toán sẽ hiểu rõ hơn về mức độ tuân thủ các chế độ, chính sách hiện hành về quản lý và bảo vệ môi trường trong quá trình hoạt động của đơn vị, xác định được những tồn tại cụ thể trong việc thiết kế và vận hành các hệ thống quản lý môi trường của đơn vị mình (nhất là đối với đơn vị đã triển khai áp dụng hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14000). Kết quả kiểm toán môi trường sẽ đưa ra kết luận và những con số cụ thể về hạn chế hoặc sai phạm trong quá trình và kết quả quản lý môi trường của đơn vị, chỉ ra những bất cập như rò rỉ khí đốt, rò rỉ điện... gây lên lãng phí năng lượng và ô nhiễm môi trường, hay vấn đề chất thải công nghiệp chưa được xử lý đúng yêu cầu... (có thể sẽ là những con số khổng lồ). Những tồn tại đó vừa dẫn đến tăng chi phí, giảm lợi nhuận vừa dẫn đến ô nhiễm môi trường, và có thể doanh nghiệp phải chịu thêm khoản tiền phạt lớn hay ảnh hưởng xấu đến uy tín và vị thế cạnh tranh của đơn vị...Những kết luận và kiến nghị của Kiểm toán viên sẽ giúp cho đơn vị nhận thức rõ hơn về tác dụng kép về kinh tế “giảm chi phí, tăng uy tín và hiệu quả hoạt động” của việc bảo vệ môi trường trong quá trình hoạt động của đơn vị. Theo đề xuất của Kiểm toán viên, đơn vị có thể thiết kế qui trình sản xuất hợp lý hơn để tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu chất thải, thay thế bằng loại nguyên vật liệu phù hợp hơn để giảm thiểu chất thải rắn, chất thải khí, sử dụng trang thiết bị phù hợp để giảm thiểu phế liệu, phế thải.v.v.. Mặt khác, việc đánh giá và kết luận hiện trạng môi trường của doanh nghiệp đối với việc đảm bảo các yêu cầu cơ bản về sức khỏe con người, có thể sẽ đưa ra những cảnh báo về ô nhiễm môi trường đã được phát hiện trong quá trình kiểm toán còn giúp Ban quản lý và cán bộ công nhân viên trong đơn vị nhận thức rõ nguy cơ ô nhiễm môi trường sẽ ảnh hưởng xấu đến chính bản thân họ như nguy cơ bệnh nghề nghiệp, nguy cơ suy giảm sức khỏe, giảm sút năng xuất lao động ngay trong đơn vị, đồng thời cũng ảnh hưởng xấu đến môi trường chung và sức khoẻ cộng đồng. Qua đó, mọi người trong đơn vị được kiểm toán sẽ quan tâm hơn đến việc tìm kiếm và thực hiện những giải pháp hữu hiệu hơn nhằm đảm bảo sản xuất sạch hơn để bảo vệ môi trường ( như xây dựng và thực hiện những thủ tục quản lý, kiểm soát tiết kiệm năng lượng, quản lý và xử lý chất thải, chú ý đến trang thiết bị có tính năng tốt đối với môi trường, sức khoẻ và sự an toàn, có thể tái chế nguyên vật liệu khi có cơ hội, có thể sử dụng các loại vật liệu thân thiện hơn với môi trường...), từ đó tạo ra nếp văn hoá đẹp “ vì lợi ích của doanh nghiệp và cộng đồng” trong đơn vị. Đây cũng là giải pháp thiết thực để tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả hoạt động toàn đơn vị, đồng thời giúp đơn vị có được “Giấy thông hành xanh” đối với các sản phẩm của đơn vị, tăng uy tín của đơn vị trên thương trường, giúp cho đơn vị phát triển bền vững và góp phần bảo vệ môi trường chung, đảm bảo cho sự thịnh vượng và phát triển bền vững của từng quốc gia, khu vực và toàn thế giới.
Ai kiểm toán môi trường?
Môi trường có vị trí vô cùng to lớn đối với sự tồn tại và phát triển của loài người. Môi trường và sự phát triển bền vững hiện nay không chỉ là vấn đề riêng của mỗi đơn vị, mỗi tổ chức, cá nhân mà đã và đang trở thành vấn đề của cả quốc gia, khu vực và quốc tế. Vấn đề làm sao để duy trì, bảo vệ phát triển môi trường một cách bền vững đã và đang được các quốc gia trên thế giới quan tâm, và trở thành vấn đề nóng trong những vấn đề cần quan tâm của mỗi Quốc gia. Với tư cách là công cụ quản lý quan trọng trong hệ công cụ quản lý của một quốc gia, Kiểm toán Nhà nước phải là lực lượng nòng cốt đảm nhiệm kiểm toán môi trường để thấy được bức tranh tổng thể về tình hình quản lý và bảo vệ môi trường của Quốc gia cũng như của các khu vực trọng điểm, trên cơ sở đó cung cấp thông tin cho Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan quản lý chức năng đưa ra những quyết định quản lý vĩ mô. Qua kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước sẽ đưa ra các kết luận, đánh giá và kiến nghị cụ thể về việc xây dựng và thực hiện các chính sách, quy định để phòng chống ô nhiễm, bảo vệ môi trường của Quốc gia, cũng như từng đơn vị, tổ chức; đánh giá tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực trong việc sử dụng các nguồn kinh phí môi trường của Chính phủ đồng thời đánh giá tính hợp lý đúng đắn của các Báo cáo quyết toán các nguồn kinh phí này.
Hiện nay Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đã và đang triển khai thực hiện thí điểm kiểm toán môi trường. Trên cơ sở những phát hiện trong kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đã đưa ra kiến nghị cụ thể cùng một số giải pháp và điều kiện nhằm tăng cường quản lý môi trường đối với những cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan. Như vậy, cuộc kiểm toán môi trường mà Kiểm toán Nhà nước thực hiện đã có tác động đáng kể để cải thiện tình hình về quản lý và bảo vệ môi trường trên cả giác độ về xây dựng và thực hiện chính sách, chế độ phù hợp, về quản lý và sử dụng kinh phí và báo cáo quyết toán... Nếu thực hiện trên diện rộng hơn, chắc chắn Kiểm toán Nhà nước sẽ phát hiện thêm những tồn tại để có những giải pháp tổng thể và chi tiết nhằm bảo vệ môi trường tốt hơn.
Trong những năm tới, để đảm bảo yêu cầu quản lý của Nhà nước và cả doanh nghiệp, nên đưa kiểm toán môi trường trở thành yếu tố bắt buộc. Đối với những công trình, dự án mới cần thực hiện Tiền kiểm toán môi trường nhằm đảm bảo thiết kế hệ thống quản lý môi trường thích hợp, hiệu quả ngay từ đầu, tránh thiệt hại do phá đi, làm lại hay thay đổi trang thiết bị như một số đơn vị hiện nay. Tuy nhiên, để mở rộng kiểm toán môi trường đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn từ phía Kiểm toán Nhà nước cũng như các cơ quan quản lý chức năng. Bởi vì những quy định pháp lý về kiểm toán môi trường còn chưa rõ ràng, chưa đầy đủ và chưa đồng bộ. Mặt khác, qui trình, phương pháp kiểm toán chưa được xây dựng đầy đủ, trang thiết bị phục vụ kiểm toán môi trường cũng chưa đáp ứng đủ nhu cầu công việc kiểm toán. Công tác đào tạo cán bộ về kiểm toán môi trường của Kiểm toán Nhà Nước Việt Nam còn hạn chế nên chưa có được một đội ngũ kiểm toán viên môi trường chuyên nghiệp.
Để công tác kiểm toán môi trường đạt hiệu quả cao hơn, bên cạnh việc tích cực triển khai các hoạt động hợp tác nghiên cứu khoa học, đào tạo giữa Kiểm toán Nhà nước Việt Nam với kiểm toán các nước trong ASOSAI, Kiểm toán Nhà nước cần xúc tiến các cuộc kiểm toán theo hướng phối hợp với các cơ quan, đơn vị có chức năng quản lý môi trường, có đội ngũ nhân lực và phương tiện, thiết bị kỹ thuật phục vụ cho việc kiểm toán môi trường để có thể thực hiện kiểm toán môi trường rộng rãi và chuyên sâu hơn. Triển vọng trong tương lai gần, khi mà chúng ta có những quy định pháp lý cụ thể cho hoạt động kiểm toán môi trường, các kiểm toán viên được đào tạo đầy đủ và chuyên nghiệp…thì cơ quan kiểm toán Nhà nước Việt Nam sẽ là một trong những nhân tố tích cực trong công tác bảo vệ môi trường.
Mặt khác, để công tác quản lý và bảo vệ môi trường được thực hiện tốt, cần tăng cường trách nhiệm xã hội của các đơn vị, tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế, đặc biệt là các doanh nghiệp. Với chức năng tư vấn cho nhà quản trị đơn vị, Kiểm toán nội bộ trong các đơn vị cũng cần quan tâm đến công tác kiểm toán môi trường, như tư vấn cho lãnh đạo đơn vị có giải pháp phù hợp để thực hiện các kiến nghị của KTNN (nếu đơn vị đã được kiểm toán môi trường); hoặc đề xuất nhà quản trị tổ chức kiểm toán môi trường (thuê kiểm toán hoặc thuê chuyên gia để phối hợp kiểm toán môi trường trong đơn vị...). Trong trường hợp đơn vị chưa đủ điều kiện thực hiện kiểm toán môi trường thì Kiểm toán nội bộ cần tư vấn lựa chọn đối tác cần thuê kiểm toán môi trường. Khi đã có kết quả kiểm toán môi trường, Kiểm toán nội bộ cần kiểm tra, đánh giá và đưa ra ý kiến kết luận về các giải pháp nhằm thúc đẩy đơn vị thực hiện tốt hơn các qui định pháp lý về quản lý và bảo vệ môi trường của Chính phủ và các cơ quan ban hành. Hơn nữa, đơn vị có thể tìm kiếm giải pháp đảm bảo sản xuất sạch hơn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong quá trình hoạt động của đơn vị.
Trong tương lai gần, các tổ chức kiểm toán độc lập cũng có thể cung cấp các dịch vụ kiểm toán và tư vấn các giải pháp quản lý môi trường, tiết kiệm chi phí cho đơn vị được kiểm toán (nếu như có đủ lực lượng kiểm toán viên, trang thiết bị kiểm toán môi trường)./.
Tài liệu tham khảo:
1. http://tusach.thuvienkhoahoc.com
2. http://www.webketoan.vn/forum/f40/mot-so-noi-dung-cua-kiem-toan-hoat-dong-
3. Nguyễn Tuấn Trung, 2008, Kiểm toán môi trường và những thách thức đặt ra đối với Kiểm toán Nhà nước Việt Nam. 4. Tạp chí nghiên cứu khoa học kiểm toán, số 07, 04/2008, tr.19-23
5. http://isponre.gov.vn/home/du-an-de-tai-dang-thuc-hien/436-du-an-ap-dung-thu-nghiem-kiem-toan-chat-thai-trong-quan-ly-moi-truong-nganh-cong-nghiep-viet-nam.
6. http://www.tapchiketoan.com/kiem-toan/kiem-toan-nha-nuoc/kiem-toan-moi-truong-va-nhung-thach-thuc-dat-ra-doi-voi-kiem-toan-nha-nuoc-viet-3.html
TS. GIANG THỊ XUYẾN- Học viện Tài chính
Đường dẫn bài viết: https://congnghiepmoitruong.vn/trao-doi-y-kien-ve-kiem-toan-moi-truong-930.html