Với sự phát triển của khoa học, công nghệ viễn thám đã phát triển và đang trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực và trở thành một trong các hướng đi chủ đạo nhằm phục vụ quản lý tài nguyên thiên nhiên và giám sát môi trường thống nhất trên phạm vi toàn quốc.

Với việc các địa phương đã và đang làm tốt việc đầu tư trang thiết bị, xử lý tốt cơ sở dữ liệu; chuyển giao công nghệ và sử dụng dữ liệu viễn thám có tính hệ thống; xây dựng cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia thống nhất với cơ sở dữ liệu tài nguyên môi trường, đây cũng là một nhân tố quyết định ảnh hưởng đến việc ứng dụng công nghệ viễn thám nói chung và viễn thám trong quản lý các bãi thải nói riêng.

Đủ khả năng cung cấp thông tin đầy đủ, liên tục và lâu dài

Công nghệ viễn thám có tính đa thời gian, độ phủ rộng, độ phân giải không gian tốt sẽ là công cụ hữu hiệu để giám sát các bãi rác thải trên toàn quốc. Với đặc thù của công nghệ viễn thám là có các dữ liệu lịch sử do đó thông tin các bãi rác sẽ được cung cấp từ khi hình thành, quá trình hoạt động trong quá khứ cũng như hiện tại.

Hơn nữa, dữ liệu ảnh SPOT6/7 phủ trùm toàn quốc cho phép cung cấp rất nhiều thông tin giá trị phục vụ công tác quản lý chất thải như: Vị trí bãi rác, bãi tập kết rác thải, biến động, trạng thái về diện tích của bãi rác, các bãi chôn lấp, các công trình trong bãi rác và lớp phủ các khu vực lân cận trong tầm ảnh hưởng môi trường của bãi rác; thông tin về hiện trạng của các khu vực nhậy cảm với môi trường như các khu công nghiệp, khu chế xuất, làng nghề; giám sát thực hiện quy hoạch bãi rác, bãi chôn lấp chất thải rắn nhằm cập nhật cơ sở dữ liệu quản lý chất thải rắn của quốc gia và địa phương bằng công nghệ viễn thám tại khu vực nhậy cảm với môi trường, các khu vực dân cư, đô thị.

Giám sát bãi rác thải trên toàn quốc bằng công nghệ viễn thám (ảnh MH)

Ngoài ra, công nghệ viễn thám còn cho phép theo dõi diễn biến, hiện trạng bãi rác chôn lấp, bãi thải, các nhà máy, khu vực khai thác khoáng sản sau khi đóng cửa phục vụ công tác quản lý quá trình cải tạo, xử lý môi trường.

Bên cạnh đó, việc cập nhật thông tin dữ liệu hàng năm có chi phí thấp nên mang lại hiệu quả kinh tế lâu dài. Công nghệ viễn thám sẽ là công cụ quan trọng trong tương lai giúp công tác quản lý chất thải rắn nói chung và chất thải sinh hoạt nói riêng đi vào hiệu quả và cơ bản giải quyết được vấn đề bức xúc của xã hội hiện tại góp phần cung cấp thông tin, phục vụ đắc lực cho công tác quản lý, quy hoạch bãi rác, khu xử lý, bãi chôn lấp và các khu vực nhậy cảm với môi trường.

Cần tận dụng tối đa các thành quả của viễn thám trong giám sát môi trường nói chung và giám sát các bãi thải nói riêng

Hệ thống cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia, siêu dữ liệu viễn thám bao gồm dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 đang được xây dựng và cập nhật cùng với việc xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới cung cấp dịch vụ công trực tuyến về dữ liệu viễn thám cho mọi tổ chức và cá nhân có nhu cầu sử dụng. Hạ tầng viễn thám cũng được hoàn thiện đồng bộ với quy hoạch mạng lưới quan trắc tài nguyên và môi trường, trong đó hai trung tâm thu nhận dữ liệu viễn thám từ vệ tinh tại Hà Nội và Bình Dương sẽ cớ bản được hoàn thiện và đi vào sử dụng. Hệ thống truyền dẫn dữ liệu viễn thám cũng được hoàn thiện bảo đảm cung cấp và xử lý dữ liệu viễn thám kịp thời phục vụ công tác quản lý nhà nước và các trường hợp khẩn cấp như phòng tránh thiên tai, thảm họa hoặc các sự cố môi trường. Nhiều nghiên cứu khoa học, công nghệ nhằm ứng dụng công nghệ tiên tiến trong việc phát triển cơ sở hạ tầng viễn thám, công nghệ quan trắc giám sát tài nguyên môi trường, thiên tai bằng công nghệ viễn thám đã và đang được triển khai rộng khắp trên cả nước.

Bên cạnh đó, trong năm 2023, Cục Viễn thám quốc gia đã triển khai vận hành trạm thu viễn thám. Cả năm xử lý được là 8.631 cảnh ảnh (tương đương với khoảng 4.316 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), trong đó số cảnh ảnh sạch (có độ che phủ mây nhỏ hơn hoặc bằng 10%) là 1.608 cảnh (tương đương với 804 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), chiếm tỉ lệ 18.6% trên tổng số cảnh thu được.

Đa số ảnh thu nhận được là ảnh VNREDSat -1 và ảnh SPOT 6/7. Tuy nhiên chỉ một phần nhỏ số lượng ảnh viễn thám đáp ứng được cho các nhiệm vụ thành lập bản đồ hiện trạng kiểm kê đất đai, đánh giá tình trạng thổ nhưỡng và chất lượng đất đai, quy hoạch kế hoạch sử dụng đất, kiểm soát cháy rừng, đánh giá các loại rừng để làm cơ sở xây dựng khung giá đất rừng trên địa bàn tỉnh; giám sát ô nhiễm môi trường, thiên tai phục vụ công tác quản lý của ngành thủy sản, hải sản và đánh bắt xa bờ; giám sát tại khu vực ngoài biên giới phục vụ mục đích quốc phòng - an ninh.

Việc ứng dụng ảnh VNREDSat -1 và ảnh SPOT 6/7 trong quản lý các bãi thải vẫn đang là vấn đề chưa thực sự được nghiên cứu sâu, cần tiếp tục được quan tâm, hỗ trợ từ các cơ quan quản lý nhà nước cũng như chính quyền địa phương.

Việc tận dụng các thành quả mà công nghệ viễn thám đem lại trong giám sát môi trường nói chung và giám sát các bãi thải nói riêng là yêu cầu thực tiễn hiện nay không chỉ ở quy mô các đô thị lớn mà còn là nhiệm vụ đặt ra với các địa phương có điều kiện địa hình, địa lý phức tạp. “Chỉ khi có hệ thống thông tin đầy đủ, việc quản lý mới có thể đề ra những biện pháp mang tính thực tế và bền vững”, đây cũng là một đích đến của công nghệ viễn thám Việt Nam trong tương lai không xa.