Cơ quan Môi trường Châu Âu (European Environment Agency) cũng cho biết, hàng loạt nghiên cứu đã làm rõ mối liên quan giữa việc tiếp xúc lâu dài với ô nhiễm không khí và các chứng rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn lưỡng cực và thậm chí là nguy cơ tự tử. Bụi mịn (PM_2.5 và PM₁₀) và các chất độc hại trong không khí có thể xâm nhập vào não thông qua hệ thống tuần hoàn, gây viêm nhiễm thần kinh, ảnh hưởng đến quá trình dẫn truyền thần kinh và phá vỡ sự cân bằng hóa học của não bộ. Điều này dẫn đến sự suy giảm khả năng điều tiết cảm xúc, gây ra nhiều vấn đề tâm lý nghiêm trọng. Đáng lo ngại là tình trạng ô nhiễm không khí không chỉ đến từ bên ngoài mà còn tồn tại ngay trong chính không gian sống, nhất là ở các thành phố lớn, nơi mật độ dân cư cao và môi trường dễ bị ô nhiễm.

Ảnh minh họa

Ô nhiễm không khí có hại không chỉ do các hóa chất trong không khí có độc tính về mặt vật lý hay liên quan đến các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, mà còn vì chúng có thể tác động trực tiếp lên tâm lý, ảnh hưởng đến bộ não, tâm trí và hành vi của con người. Đó là lý do tại sao vào mùa nồm và ô nhiễm, nhiều người cảm thấy tâm trạng giảm đáng kể. Một số người nhận thấy triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD), thường phổ biến hơn vào mùa đông ở các nước có khí hậu lạnh, nhưng cũng thể xuất hiện ở bất cứ đâu có thời tiết u ám, lạnh giá và không có ánh nắng kéo dài. Một số người thì sẽ cảm nhận được bản thân cáu kỉnh, mệt mỏi hoặc mất tập trung hơn. Trầm cảm và lo âu có xu hướng trở nên tồi tệ hơn trong những điều kiện như vậy và ngay cả những người không có tiền sử về vấn đề sức khỏe tâm thần cũng có thể cảm thấy bất an.

Theo TS. Gordon Ingram, chuyên gia tâm lý học và giảng viên cấp cao tại Đại học RMIT, giải mã lý do cho những tác động này là một chủ đề nghiên cứu quan trọng của ngành tâm lý học môi trường. Đây là bộ môn nghiên cứu đang phát triển thuộc lĩnh vực khoa học hành vi, được thúc đẩy bởi những quan ngại về biến đổi khí hậu và tính bền vững, cũng như quá trình đô thị hóa gia tăng nhanh chóng trên toàn thế giới. Lĩnh vực này ra đời dựa trên ý tưởng rằng tâm trí của con người bị ảnh hưởng bởi môi trường sinh sống. Việc hít thở hơn 20.000 lần mỗi ngày cho thấy, hơi thở ảnh hưởng rất nhiều đến trạng thái tinh thần của mỗi người. Tuy nhiên, nhiều người chưa biết rằng ô nhiễm không khí có liên quan đến nhiều vấn đề tâm lý như: Suy giảm nhận thức và “sương mù não” (đặc biệt là ở người lớn tuổi), trầm cảm và lo âu, căng thẳng và sức khỏe cảm xúc kém, phát triển chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) cùng một số vấn đề chú ý khác ở trẻ em. Bên cạnh đó, ô nhiễm không khí còn có thể gây ra tác động trực tiếp đến thần kinh, đặc biệt là trong thời kỳ mang thai và tuổi già (một số nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ với chứng mất trí). Vì vậy, người già, phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ đặc biệt cần có nguồn cung cấp không khí sạch mọi lúc mọi nơi.

TS. Gordon Ingram chia sẻ, ở cấp độ cá nhân, mỗi người có thể từng bước giảm tiếp xúc không khí độc hại bằng cách theo dõi chất lượng không khí, sử dụng máy lọc không khí và hạn chế ra đường vào những ngày chỉ số ô nhiễm cao, trường hợp cấp thiết cần ra đường thì phải đeo khẩu trang có khả năng chống bụi mịn PM_2.5; trong nhà nên đóng kín cửa chính, cửa sổ, nhất là những gia đình gần đường giao thông; thường xuyên súc rửa mũi họng bằng nước muối sinh lý sau khi ra ngoài. Với những người nhạy cảm như người mắc bệnh hô hấp, tim mạch, người già, trẻ nhỏ cần theo dõi sức khỏe chặt chẽ... Tuy vậy, để tạo nên thay đổi căn bản thì sẽ cần đến các chính sách thông minh và thực thi bài bản. Đẩy mạnh năng lượng sạch, kiểm soát khí thải chặt chẽ và quy hoạch đô thị tốt hơn là điều cần thiết. Những nỗ lực thay đổi như giảm thiểu khói bụi trong lĩnh vực xây dựng; khói từ hoạt động đốt rác thải, đốt rơm rạ và phụ phẩm nông nghiệp; thúc đẩy sử dụng xe điện, phương tiện giao thông công cộng và hoạt động tái chế, thậm chí phát minh ra công nghệ sạch hơn để phục vụ các phong tục như đốt vàng mã… là những giải pháp sẽ tạo ra sự khác biệt lớn. Dẫn chứng tại một số đô thị lớn, ô nhiễm không khí đã cao đến mức một bộ phận người dân phải rời khỏi thành phố để tìm kiếm không khí trong lành hơn. Đó là lời cảnh tỉnh rằng đây không chỉ là sự bất tiện mà còn có khả năng trở thành khủng hoảng sức khỏe cộng đồng. Nếu thực sự muốn bảo vệ cả cơ thể và tâm trí của mình, chúng ta phải nhìn nhận ô nhiễm không khí một cách nghiêm túc - TS. Gordon Ingram nhận định.