Ông Đoàn Quốc Tâm, Trưởng ban Hợp tác Vecom trình bày tại hội thảo

Hội thảo đã trao đổi những tác động chính của thương mại điện tử tới môi trường, từ đó thảo luận về các chính sách và giải pháp phát triển thương mại điện tử xanh. Hội thảo nhận được sự quan tâm của các cơ quan quản lý nhà nước về thương mại điện tử, kinh tế số, logistics và bưu chính khi xây dựng chính sách và pháp luật. Nhiều trường đại học đào tạo về thương mại điện tử cũng như môi trường quan tâm tham gia sự kiện này.

Hội thảo đã làm rõ nhiều tác động tiêu cực của thương mại điện tử tới môi trường, bao gồm sử dụng nhiều bao bì và dụng cụ nhựa khó phân huỷ, tiêu thụ nhiều năng lượng, tiêu dùng quá mức dẫn tới lãng phí tài nguyên và nhiều rác thải, phát thải nhiều khí nhà kính. Đặc biệt, dịch vụ gọi đồ ăn công nghệ phát sinh nhiều rác thải nhựa và khí nhà kính.

Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ chất thải nhựa. Lượng chất thải nhựa năm 2014 khoảng 1,8 triệu tấn, năm 2016 khoảng 2,0 triệu tấn. Theo “Báo cáo tình hình phát sinh chất thải nhựa năm 2022” của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF), khối lượng chất thải nhựa vẫn tiếp tục xu hướng tăng nhanh, từ mức 2,7 triệu tấn năm 2018 lên 2,93 triệu tấn năm 2021. Trong đó, túi ni-lông chiếm tỷ trọng từ 45 - 63%, tiếp đến là các loại nhựa dùng một lần dao động từ 12 - 26% trong chất thải nhựa ở các địa phương.

Sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, bao gồm lĩnh vực bán lẻ hàng hoá trực tuyến và gọi đồ ăn công nghệ trong những năm qua gây thêm tác động tiêu cực tới môi trường. Thương mại điện tử sử dụng nhiều bao bì, vật liệu nhựa song tỷ lệ thu gom, tái chế, tái sử dụng còn rất thấp. Theo WWF Việt Nam, năm 2023 thương mại điện tử ở Việt Nam sử dụng 332 nghìn tấn bao bì, trong đó khối lượng bao bì nhựa các loại là 171 nghìn tấn. Tới năm 2030 khi quy mô thương mại điện tử nước ta đạt gần 100 tỷ USD nếu không có các giải pháp mạnh mẽ về đóng gói hàng hoá thì khi đó lượng rác thải nhựa từ lĩnh vực này sẽ lên tới 800 nghìn tấn.

Hội thảo đã giới thiệu kết quả khảo sát hành vi bảo vệ môi trường (BVMT) của bốn nghìn người tiêu dùng trực tuyến, tập trung vào thế hệ Z. Trong năm 2024, có tới 80% người tiêu dùng trực tuyến đánh giá thương mại điện tử gây ra tác động xấu hoặc rất xấu tới môi trường, 21% cho rằng thương mại điện tử gây ra tác động xấu tới môi trường hơn thương mại truyền thống. Nhiều khách hàng vẫn chưa chọn giải pháp thân thiện với môi trường được cung cấp trên các sàn thương mại điện tử hay website bán hàng vì phải trả thêm tiền.

Về các giải pháp để thương mại điện tử thân thiện với môi trường, 79% khách hàng trực tuyến cho rằng Nhà nước cần nhanh chóng ban hành và phổ biến chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường trong thương mại điện tử, 71% đề xuất các doanh nghiệp và thương nhân bán hàng trực tuyến phải công bố các lựa chọn thân thiện môi trường để khách hàng dễ dàng đưa ra quyết định. Trong khi đó, 61% người tiêu dùng gợi ý sự cần thiết của các hình thức tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người mua sắm trực tuyến.

Tại Hội thảo, đại diện VECOM đã đề xuất một số chính sách và giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển thương mại điện tử gắn với bảo vệ môi trường.

Trước hết, nhà nước cần triển khai hoạt động thống kê định lượng về tác động tiêu cực của TMĐT tới môi trường.

Thứ hai, nhanh chóng lồng ghép nội dung BVMT vào các chính sách và pháp luật về thương mại điện tử, logistics và bưu chính.

Thứ ba, cơ quan quản lý nhà nước về TMĐT là đơn vị chủ trì, phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước về kinh tế số, môi trường và truyền thông, tổ chức các hoạt động truyền thông về BVMT trong kinh doanh trực tuyến. Chú trọng việc tuyên truyền trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, gắn việc bảo vệ môi trường với hình ảnh, uy tín kinh doanh và thu hút người tiêu dùng thông minh. Doanh nghiệp cần đánh giá các rủi ro khách hàng quay lưng khi họ thờ ơ với trách nhiệm bảo vệ môi trường.

Thứ tư, các doanh nghiệp liên quan tới kinh doanh trực tuyến cần tìm hiểu và triển khai Bộ tiêu chí TMĐT Xanh của WWF-Việt Nam và kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực TMĐT.

Thứ năm, đào tạo về TMĐT xanh tại các trường đại học là một giải pháp cần thiết cho sự phát triển bền vững. Theo Báo cáo Đào tạo Thương mại điện tử tại các trường đại học năm 2023 của VECOM, đã có hàng chục trường đại học đào tạo cử nhân TMĐT, logistics và quản lý chuỗi cung ứng và Khoa học môi trường. Ngoài sự chủ động của các trường, giai đoạn 2026 – 2030 Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo cần triển khai các hoạt động để hỗ trợ các trường này xây dựng chương trình đào tạo với học phần về TMĐT xanh.

Trong gần ba thập kỷ qua thương mại điện tử trên thế giới tăng trưởng mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế xã hội và hội nhập kinh tế. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng cho thấy thương mại điện tử càng phát triển thì tác động càng xấu tới môi trường, đặc biệt là việc thải bỏ lượng lớn bao bì, rác thải nhựa.

Ở Việt Nam, tới năm 2015 thương mại điện tử đã trở nên phổ biến nhưng quy mô mới đạt khoảng 4 tỷ USD. Từ năm 2016 tới nay tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử nước ta tăng nhanh. Theo Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) quy mô của lĩnh vực này năm 2024 đạt khoảng 31 tỷ USD, trong đó bán lẻ hàng hoá trực tuyến trên 20 tỷ USD. VECOM dự đoán năm 2025 quy mô thương mại điện tử sẽ đạt gần 40 tỷ USD và tiến tới quy mô khoảng 100 tỷ USD vào năm 2030.

Tuy nhiên, từ năm 2019 thương mại điện tử Việt Nam đã bộc lộ những yếu tố không bền vững. Đặc biệt, sự bùng nổ của thương mại điện tử trong giai đoạn đại dịch Covid-19 đã lộ rõ các tác động tiêu cực tới môi trường. Xuất phát từ thực tế đó, VECOM đã đề ra chiến lược phát triển thương mại điện tử bền vững với hai mục tiêu hàng đầu là duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh và giảm tác động tiêu cực của lĩnh vực này tới môi trường.