Diễn đàn được tổ chức nhằm truyền thông, phổ biến rộng rãi các giải pháp kiểm soát giống cây trồng để pháp phát triển bền vững ngành trồng trọt Việt Nam. Đơn vị phối hợp tổ chức là: Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam (VSTA), Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, các trường đại học, viện nghiên cứu, trung tâm và doanh nghiệp sản xuất, nghiên cứu, chọn tạo và kinh doanh giống cây trồng nông nghiệp trong cả nước.

Việt Nam là nước nông nghiệp, trong đó lĩnh vực trồng trọt đóng góp 70% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp. Giống cây trồng có vai trò quan trọng trong việc nâng cao sản lượng và chất lượng, tạo sự bền vững cho chuỗi sản xuất nông sản, góp phần đảm bảo an ninh lương thực. Có được nguồn giống tốt thì cây trồng có được khởi đầu tốt.

Giống có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng cây trồng. Có được nguồn giống tốt thì cây trồng có được khởi đầu tốt. Tuy nhiên, hiện nay một số vấn đề phát sinh làm ảnh hưởng tới hệ thống giống ở nước ta. Với mong muốn giải quyết những vấn đề này, Diễn đàn được tổ chức nhằm truyền thông, phổ biến rộng rãi các giải pháp kiểm soát giống cây trồng để phát triển bền vững ngành trồng trọt Việt Nam.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Trần Xuân Định, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Hiệp hội TM Giống cây trồng Việt Nam cho biết: Giống, một yếu tố đầu vào vô cùng quan trọng của chuỗi sản xuất nông sản nói chung trên toàn thế gới. Ở Việt Nam, tổng kết kinh nghiệm từ xa xưa đã chỉ ra: “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống” và hiện nay trật tự này đã thay đổi khi mà hệ thống thủy lợi được xây dựng hoàn thiện, nhiều loại phân bón từ vô cơ, hữu cơ, vi sinh, sinh học ra đời hoàn toàn đáp ứng khả năng thâm canh cây trồng, và cơ giới hóa với các loại máy móc từ gieo hạt đến chăm sóc, phun thuốc và thu hoạch…do vậy vị trí của “Giống” là số một, giống là tiền đề.

Luật Trồng trọt (Điều 19, khoản 7) và Nghị Định 94 (Điều 12, khoản 3) cho phép, hướng dẫn khảo nghiệm, đăng ký giống cây trồng biến đổi gen sau khi được cấp giấy chứng nhận an toàn sinh học và an toàn thực phẩm, thức ăn chăn nuôi. Như vậy, giống biến đổi gen được xem xét đăng ký và lưu hành như một giống cây trồng mới.

Tuy nhiên, các hướng dẫn khảo nghiệm VCU và DUS hiện thiếu chỉ tiêu và phương pháp đánh giá công nhận các tính trạng cải tiến như kháng sâu, chống chịu thuốc BVTV, chống chịu căng thẳng phi sinh học, kháng bệnh... Dẫn tới thiếu công cụ xác định tính khác biệt (đặc tính kháng) giữa giống mang tính trạng biến đổi gen với giống nền thường. Bên cạnh đó, không thể đăng ký đồng thời giống nền và giống biến đổi gen với tính trạng cải tiến.

Ngoài ra, chưa phù hợp với Luật Trồng trọt và đáp ứng nhu cầu, điều kiện thực tiễn. Việc khảo nghiệm, công nhận lưu hành các giống ngô mang tính trạng chống chịu như chịu hạn, kháng sâu, chống chịu thuốc BVTV… là rất cần thiết, phù hợp với nhu cầu thiết thực trong phát triển và đăng ký giống mới, giúp tăng năng suất và tăng thu nhập của người nông dân. Thực tế các giống chuyển gen vẫn đang lưu hành và canh tác trên thị trường song song với giống nền không biến đổi gen từ năm 2015.

Theo ông Định, hiện nay xu hướng kinh doanh giống cây trên mạng đưa lại nhiều hậu quả, hệ luỵ. Cụ thể, một số cá nhân, nhóm lừa đảo đã tổ chức giới thiệu và quảng cáo trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok… các giống cây trồng mới, quả to, màu sắc đẹp, hấp dẫn, ship hàng đến tận nhà cho nông dân. Các giống lúa bán chạy, giống tốt được nông dân ưa chuộng, các thương hiệu lớn như ThaiBinh Seed, Vinaseed… bị các đối tượng mạo danh, bán giống giả qua mạng, bán theo kiểu “đa cấp”. Phần lớn những nông dân vùng xa, vùng sâu, vùng mà hệ thống bán lẻ, phân phối của các công ty chưa vươn tới trở thành nạn nhân.

“Sản xuất, kinh doanh giống là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, được quy định khá chặt ở các văn bản luật và hướng dẫn luật. Tuy nhiên hình thức bán qua mạng thì chưa có những quy định cụ thể và chế tài, đó là kẽ hở và cái khó cho công tác quản lý với giống cây trồng nói riêng và nhiều hoạt động thương mại khác nói chung.” – ông nhận định.

Phát biểu tại Diễn đàn, bà Nguyễn Thị Mai Hiên - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế chia sẻ, Luật Trồng trọt ra đời đã mở ra một cách nhìn mới, đưa ra các quy định mới trong quá trình công nhận giống cây trồng. Luật đã điều chỉnh các quy định quản lý giống cây trồng theo hướng hiện đại, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và năng lực quản lý, đơn giản hoá thủ tục hành chính, giảm thời gian và và chi phí cho doanh nghiệp nhưng vẫn đảm bảo yêu cầu quản lý chặt chẽ, giảm thiểu rủi ro cho sản xuất và người sử dụng, tạo sự công bằng trong kinh doanh.

Các quy định tại Luật đã từng bước tiêu chuẩn và quy chuẩn hóa các yêu cầu về chất lượng đối với giống cây trồng, chuyển dần từ việc tiền kiểm sang hậu kiểm đối với một số hoạt động. Ngoài ra, công tác khảo nghiệm, kiểm nghiệm cũng đã được quy định xã hội hoá, giảm áp lực cho cơ quan quản lý, tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân khi thực hiện các thủ tục công nhận cây trồng.

Tại Diễn đàn, bà Hiên cũng đề xuất 4 nội dung cần tiếp tục nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện, gồm: Công nhận tổ chức khảo nghiệm giống cây trồng; bổ sung hướng dẫn về phương pháp giải trình tự gen; điều kiện gia hạn giống cây trồng; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam, quy chuẩn Việt Nam giống cây trồng chính.

Theo ông Nguyễn Văn Vương – Trưởng phòng Cây lương thực – Cây thực phẩm, Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ, khi thực thi theo Pháp lệnh Giống cây trồng, số giống cây trồng công nhận được từ 2013 – 2019 là 150 giống lúa (bình quân 22 giống/năm). Sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực, trong giai đoạn 2020 – 2023 đã công nhận được 190 giống lúa (bình quân 48 giống/năm), 96 giống ngô. Như vậy, tốc độ đáp ứng nguồn giống cho nhu cầu của sản xuất được đảm bảo.