Tọa đàm là diễn đàn để các chuyên gia, nhà quản lý chia sẻ, đề xuất ý kiến chuyên môn đóng góp cho việc kiểm soát nguồn khí thải từ giao thông, giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí do khí thải gây ra.

Phát biểu tại Tọa đàm, TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng biên tập Báo Đại biểu Nhân dân cho biết, kiểm định khí thải xe cơ giới là quy trình kiểm tra lượng khí thải của xe để đảm bảo tuân thủ tiêu chuẩn, nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí ở đô thị. Vấn đề này liên quan chặt chẽ đến việc giảm thiểu các khí thải độc hại, đặc biệt là ở những nơi có mật độ phương tiện giao thông cao như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Chính vì vậy, việc kiểm định không chỉ đo lường và xác định xem lượng khí thải của xe cơ giới có vượt quá giới hạn cho phép theo quy định mà còn là biện pháp quan trọng để bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và đạt mục tiêu phát triển bền vững. Cùng với đó, vấn đề phát triển kinh tế - xã hội và bài toán giải quyết ô nhiễm không khí đang là thách thức lớn đối với Việt Nam.

Bài toán kiểm định khí thải xe cơ giới không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, đó còn là điểm mấu chốt để chúng ta tiến gần hơn đến các mục tiêu lớn như giảm phát thải, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thực hiện cam kết quốc tế và xây dựng các đô thị xanh - văn minh - hiện đại. Tuy nhiên, việc kiểm định khí thải xe cơ giới liên quan trực tiếp đến quyền lợi của hơn 70 triệu người dân đang sử dụng xe máy. Do đó, mỗi quyết sách đưa ra, dù đúng đắn đến đâu, cũng cần tính toán đến mức độ đồng thuận, đến khả năng chi trả, đến tác động xã hội và đến sự sẵn sàng của hạ tầng kỹ thuật - TS. Lê Thanh Kim nhấn mạnh.

Tại Tọa đàm, các đại biểu, chuyên gia đã tập trung làm rõ các nội dung về lộ trình kiểm soát khí thải xe cơ giới; năng lực của hệ thống kiểm định hiện nay; các chính sách kiểm định, kiểm soát khí thải sẽ tác động như thế nào lên người dân - đặc biệt là nhóm thu nhập thấp; vấn đề đẩy mạnh xã hội hóa công tác kiểm định khí thải ô tô, xe gắn máy; mô hình, tiêu chuẩn và cơ chế giám sát phải được thiết kế ra sao để bảo đảm chất lượng và sự minh bạch…

Toàn cảnh Hội thảo

Theo ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Dự thảo quyết định của Thủ tướng về lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy đang được xây dựng theo hướng phân chia thành 4 mức. Mục tiêu là đảm bảo chuyển đổi từng bước, không gây xáo trộn đột ngột đối với các phương tiện đang lưu hành. Do đó, Dự thảo quy chuẩn cần thống nhất với Quyết định số 19/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định lộ trình áp dụng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe cơ giới nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp. Lộ trình áp dụng đối với xe đang lưu hành được phân loại theo thời gian sản xuất. Xe mô tô sản xuất trước năm 2008 áp dụng mức 1; giai đoạn 2008 - 2016 áp dụng mức 2; từ 2017 đến ngày 30/6/2026 áp dụng mức 3; từ năm 2027 trở đi áp dụng mức 4. Các quy định này cũng được áp dụng tương tự với xe gắn máy. Việc kiểm định sẽ bắt đầu áp dụng tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh từ ngày 1/7/2027, kèm giai đoạn chuyển tiếp 18 tháng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân làm quen. Trong thời gian này, các phương tiện chưa đạt chuẩn sẽ chưa bị xử phạt.

Từ góc độ xã hội, PGS.TS Bùi Thị An, Đại biểu Quốc hội khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho rằng kiểm định khí thải không chỉ là quản lý phương tiện mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các đô thị lớn. Bà nhấn mạnh: “Nếu an sinh xã hội tốt thì chất lượng cuộc sống của dân sẽ đi lên, mà chất lượng cuộc sống tốt thì người dân sẽ tham gia tích cực trong chuyển đổi xanh, đó là xu hướng tất yếu của Việt Nam. Do đó, vấn đề đặt ra là làm thế nào cho hài hòa, nếu lệch thì không được.”

Ở khía cạnh chính sách, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi nhận định vấn đề quan trọng hiện nay là huy động được các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư xây dựng hệ thống kiểm định đạt chuẩn, từ đó đảm bảo hiệu quả kiểm soát khí thải trong thực tế. Trả lời câu hỏi về việc huy động nguồn lực cho hệ thống kiểm định đạt chuẩn, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi khẳng định quan điểm: "Việc tuy nhỏ không làm không xong, đường tuy ngắn không đi không đến. Kiểm soát ô nhiễm không khí là một hành trình đòi hỏi sự kiên trì và lộ trình rõ ràng".

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường lưu ý những nguyên tắc cốt lõi để chính sách kiểm định khí thải xe cơ giới đi vào cuộc sống là phải bảo đảm tính công bằng giữa các khu vực, giữa các đối tượng tham gia vào hoạt động kiểm định; phải có quy trình hoạt động kiểm định minh bạch; phải bảo đảm đơn giản hóa các thủ tục; phải hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan. Trên thực tế, mạng lưới kiểm định xe cơ giới ở Việt Nam nếu thực hiện xã hội hóa sẽ bảo đảm tính chất rộng khắp, hiệu quả. Trong đó, cần tích hợp ngay trong hoạt động kiểm định các dịch vụ khác như bảo dưỡng, bảo trì phương tiện, bảo đảm phương tiện an toàn, giúp chủ phương tiện, người dân thấy được lợi ích trong quá trình kiểm định xe cơ giới. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ cũng cần tính tới sao cho công tác kiểm định xe cơ giới được thuận lợi và tiết kiệm thời gian, tiện lợi cho người dân.

Về chính sách cụ thể, các Bộ ngành, chính quyền địa phương cũng phải vào cuộc, hỗ trợ hoạt động kiểm định khí thải xe cơ giới gắn với chức năng, nhiệm vụ của mình. Đơn cử, Bộ Tài chính, Sở Tài chính các địa phương cần ban hành các chính sách ưu đãi, khuyến khích tư nhân đầu tư phát triển cơ sở kiểm định bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định. Đồng thời, thiết lập, tăng cường các quy trình về giám sát hoạt động kiểm định khí thải xe cơ giới. Bài học thực tiễn với đăng kiểm các phương tiện cơ giới khi xã hội hóa cho thấy cần có kiểm tra, giám sát thường xuyên, bảo đảm tuân thủ đúng theo quy trình, quy định về kỹ thuật cũng như các quy định liên quan của pháp luật.