Đặc sắc phong tục ngày Tết của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc

20/01/2025 10:39 Văn hóa
Khi những cánh hoa đào, hoa mận hé nở khoe sắc, báo hiệu mùa xuân về cũng là lúc đồng bào các dân tộc phía Bắc của Tổ quốc nhộn nhịp chuẩn bị đón Tết Nguyên đán. Ngày Tết được coi là ngày đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa lớn đối với người dân Việt Nam nên mỗi đồng bào các dân tộc lại có những phong tục độc đáo để chào đón năm mới, đón Tết cổ truyền. Mỗi đồng bào các dân tộc phía Bắc cũng có những phong tục đón Tết riêng để tạo nên một bức tranh ngày Tết đa sắc màu và đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

Miền núi phía Bắc không chỉ nổi tiếng với núi rừng hoang sơ, hùng vĩ mà còn là nơi sinh sống của nhiều dân tộc ít người với những nét văn hóa đặc sắc. Tết ở vùng cao phía Bắc được tô điểm bởi sắc màu của những thửa ruộng bậc thang, những bản làng chìm trong màn sương sớm và đặc biệt là tiếng khèn, tiếng sáo vang vọng núi rừng. Cùng đón Tết Nguyên đán, song mỗi dân tộc nơi đây lại có các tập tục độc đáo riêng.

Tết của đồng bào dân tộc H’Mông

Tết truyền thống của người H’ Mông tổ chức vào tháng Chạp, sớm hơn Tết của đồng bào cả nước một tháng. Theo “lịch mặt trăng” của người H’Mông, mỗi tháng có 30 ngày, hết 365 ngày là bước sang năm mới, không có tháng nhuận cũng không có tháng thiếu. Cứ tầm 25, 26 tháng Chạp hằng năm, người H’Mông bắt đầu dừng lại công việc, nghỉ ngơi, chuẩn bị đón Tết với việc sửa sang, thay mới ban thờ và làm bánh dầy.

Đặc sắc phong tục ngày Tết của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc
Tiếng khèn Mông thay lời tỏ tình

Hội Gầu Tào là nghi thức đón Tết cộng đồng của người H’Mông. Lễ hội có ý nghĩa cầu phúc cho dân bản một năm mới mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển. Sau lễ cúng là các hoạt động văn nghệ, trò chơi dân gian truyền thống như đánh yến, hát đối, đẩy gậy… Tiếng khèn, tiếng hát giao duyên tạo nên không khí rộn ràng, náo nhiệt khắp bản làng trong những ngày đón Tết.

Tết của đồng bào dân tộc Mường

Tết của người Mường bắt đầu từ ngày 27 tháng Chạp, ngay từ sáng sớm, đồng bào đã thực hiện những công việc cần thiết để đón Tết như: trồng cây nêu trước của nhà, mổ lợn, rửa bát đũa, nồi xoong, dọn dẹp nhà cửa, lau rửa công cụ sản xuất… Đây là hình thức tẩy sạch những bụi bẩn để đón năm mới hy vọng sẽ gặp nhiều may mắn, an lành.

Trong những ngày Tết, nếu chưa được sự cho phép của ông Trùm thì không ai được phép ra đồng làm việc. Đến ngày 7 tháng Giêng là ngày lễ lớn nhất của người Mường, đây là lễ hội “mở mắt cồng, mắt lệnh”, lễ hội “xuống đồng”. Từ 5 giờ sáng, người dân trong bản tập trung tại phủ thờ Thành Hoàng. Theo phong tục của người Mường thì trước khi mở hội Cồng Chiêng, làng phải có một thủ tục làm mâm lễ trình với các vị Thánh trong làng. Mâm lễ bắt buộc phải có một con lợn “non 5 già 3” để làm cỗ vành 3-5-7-9 tính từ trong ra.

Đặc sắc phong tục ngày Tết của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc
Phụ nữ dân tộc Mường vui nhảy sạp

Tết của đồng bào dân tộc Thái

Từ ngày 25 Tết, mỗi gia đình người Thái đều cử người tham gia quét dọn, vệ sinh đường làng ngõ xóm, phơi giặt chăn đệm và trang trí nhà cửa. Trong ngày 29 Tết, những người phụ nữ trong gia đình sẽ quét dọn sạch sẽ trên nhà, dưới sàn và sân vườn. Đêm 30 Tết, hầu như mỗi gia đình người Thái đều thức thâu đêm để đón Giao thừa, đèn luôn được thắp sáng, bếp luôn đỏ lửa và hương trên bàn thờ tổ tiên không được tàn. Đúng thời khắc giao thừa cũng là lúc đặt mâm lễ lên bàn thờ để cúng tổ tiên, cầu mong một năm mới an lành, gặp nhiều may mắn. Khi cúng tổ tiên xong, họ dọn mâm để cả gia đình ngồi quây quần cùng ăn bữa cơm đầu năm mới, mời nhau những chén rượu và nói những lời chúc tốt đẹp.

Sáng mùng Một, mọi người dậy sớm đi lấy nước ở suối hoặc ở “mó nước” để lấy lộc đầu năm. Người đi múc nước sẽ rửa mặt bằng nước năm mới tại suối hay mó rồi gánh nước về để cả nhà rửa mặt. Họ quan niệm rằng, nước là điều may mắn, đem lại sự sống, sự đầy đủ, sạch sẽ, tốt tươi nên ống nước cúng tổ tiên cũng phải được thay nước mới.

Tết của đồng bào dân tộc Tày

Vào ngày 27, 28 tháng chạp âm lịch, các gia đình dân tộc Tày đã nhộn nhịp thịt lợn, gói bánh chưng. Những con lợn to nhất được chọn thịt trong ngày Tết. Thịt lợn được chế biến thành nhiều món ăn được trùng như: thịt lam, thịt treo gác bếp, lạp sườn, thịt ướp muối gừng… và một phần để gói bánh chưng. Người Tày không gói bánh chưng vuông mà gói bành chưng dài.

Sáng mùng một, người dân tộc Tày kiêng có người không mời mà vào, vì thế họ chọn mời người xông nhà là người có đạo đức trong bản, người làm ăn siêng năng, kỵ nhất là người có tang. Đối với những nhà có tang, người nhà không đi chơi trong ngày mùng một. Vào khoảng ngày mùng 4, mùng 5, người Tày tổ chức hội lồng tồng. Những chàng trai cô gái tươi tắn trong sắc áo chàm đặc trưng cùng nhau đi chơi hội. Trong ngày này, các trò chơi được tổ chức phổ biến gồm: Hái hoa dân chủ; ném còn; kéo co; thi hát các câu Sli, câu lượn…

Tết của đồng bào dân tộc Nùng

Món ăn không thể thiếu trong bữa cơm tất niên của người Nùng đó là thịt vịt. Vịt được nuôi béo từ khoảng vài tháng trước đó chỉ chờ đến ngày tất niên. Người Nùng quan niệm, ăn vịt trong bữa cơm tất niên là để trôi đi mọi thứ không may mắn trong năm cũ và phải ăn hết trong bữa tất niên, không để thừa sang năm mới.

Trong mâm cỗ cúng tổ tiên đêm 30 cũng như trong bữa cơm tết phải có gà trống thiến. Trong phút giao thừa, người Nùng dán giấy đỏ vào các vật dụng từ cuốc, cày đến chuồng gà, chuồng lợn, chuồng trâu…

Tết của đồng bào dân tộc Dao

Người Dao quan niệm, Tết là dịp để cả gia đình nghỉ ngơi, sum họp sau 1 năm lao động vất vả, dịp để báo với tổ tiên về những thành quả trong cả năm, cầu mong những điều tốt sẽ đến trong năm mới. Mỗi dịp Tết đến, các thầy cúng, những già làng tổ chức dạy chữ nho đầu xuân cho thế hệ trẻ ngay tại nhà mình. Bên cạnh đó, các bản làng người Dao đều còn duy trì phong tục không chặt các cây to suốt trong dịp Tết.

Đặc sắc phong tục ngày Tết của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc
Các thiếu nữ dân tộc Dao

Người Dao đón Tết bằng Tết Nhảy gọi là “Nhiang chằm Đao” để rèn luyện sức khỏe và võ nghệ. Tết Nhảy bắt đầu trước Tết Nguyên Đán chừng vài ba hôm, thanh niên phải tập các điệu múa, điệu nhảy, làm gươm đao bằng gỗ để múa. Mỗi người phải nhảy múa đến hàng trăm lượt trong tiếng trống, tiếng thanh la giục giã…

Tết của đồng bào dân tộc Hà Nhì

Người Hà Nhì không ấn dịnh cụ thể ngày ăn Tết hàng năm mà do các già làng, trưởng bản bàn bạc và thống nhất để áp dụng cho từng năm dựa trên các yếu tố thời tiết, khí hậu, mùa màng, khả năng kinh tế chung mà đưa ra ngày cụ thể. Thường vào khoảng tháng 11 dương lịch, Tết cổ truyền của người Hà Nhì sẽ diễn ra và còn được gọi là Cố Nhị Chà. Bởi đây là thời điểm nông nhàn, kết thúc mọi công việc đồng áng, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển, có đủ điều kiện để ăn Tết vui vẻ.

Đêm đầu tiên của Tết được coi như đêm giao thừa. Đến sáng sớm ngày Thìn, nhà nhà thi nhau mổ lợn, vì người Hà Nhì quan niệm nhà nào mổ lợn xong sớm thì sang năm sẽ phát tài phát lộc, cuộc sống no ấm, con cháu sum vầy. Trong 5 ngày Tết, bà con Hà Nhì cùng nhau ăn uống, sum vầy và đi chúc Tết lẫn nhau với những lời chúc tốt đẹp nhất. Trong bữa cơm thân mật, họ cùng nhau ôn lại những câu chuyện về lai lịch dòng tộc hoặc công việc trong năm tới và chia sẻ kinh nghiệm mùa màng.

Tết là thời điểm giao thời giữa năm cũ và năm mới, Tết ở vùng cao phía Bắc là không gian giao hòa của vạn vật cỏ cây hoa lá và lòng người. Tết còn là dịp để mỗi người dân tưởng nhớ, tri âm tổ tiên, là dịp nghỉ ngơi sau một năm làm việc vất vả. Mặc dù giờ đây cuộc sống đã ít nhiều thay đổi nhưng bản sắc văn hóa và hồn cốt dân tộc của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc vẫn được gìn giữ nguyên vẹn qua tháng năm. Một mùa xuân đang về với những tiếng khèn, tiếng hát và những phong tục tập quán đặc sắc ngày Tết của cha ông từ ngàn đời vẫn được các thế hệ đời sau của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc bảo tồn, phát huy trong niềm vui và ước nguyện về một năm mới may mắn, bình an.

Ly Sơn
Xin chờ trong giây lát...

Tổng kết chương trình Công nghiệp hỗ trợ năm 2024 của TP. Hà Nội: Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Hà Nội tăng cả về số lượng, quy mô, chất lượng

Phiên bản di động