Vấn nạn ô nhiễm không khí tại các đô thị

Theo Đoàn giám sát của Quốc hội về chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật bảo vệ môi trường từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”, khói mù, bụi mịn là các tác nhân gây ô nhiễm không khí khiến môi trường sống đô thị ngày càng ngột ngạt hơn. Nguyên nhân chính gây ra khói mù, ô nhiễm không khí là giao thông đô thị, ô tô, xe máy cũ sử dụng nhiên liệu hóa thạch không đạt tiêu chuẩn khí thải; tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp, rác thải ngoài trời tập trung ở vùng ven đô và vùng nông thôn… gây ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí tại các đô thị, đặc biệt là tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Ô nhiễm không khí tại các đô thị ngày càng xấu còn do một số yếu tố như: Thiếu giải pháp thu gom, xử lý rác tại nguồn; nhà máy xi măng, nhiệt điện, vật liệu xây dựng phát thải không qua xử lý hoặc giám sát yếu; xe tải vận chuyển vật liệu không che chắn gây bụi; thiếu không gian cây xanh… Trong khi đó, công tác quản lý và giám sát môi trường tại nhiều đô thị còn hạn chế, thiếu cơ chế phản ứng và chế tài đủ sức răn đe.

Để giải quyết bài toán ô nhiễm không khí, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã chủ trì, phối hợp với Ủy ban nhân dân TP. Hà Nội và các địa phương lân cận triển khai rà soát, lắp đặt hệ thống quan trắc không khí bằng thiết bị cảm biến, để kịp thời có thông tin dữ liệu đánh giá tình hình. Đến nay, 67 thiết bị quan trắc không khí tự động, liên tục đã được lắp đặt tại các tỉnh, thành như Hà Nội, Hải Phòng, Lạng Sơn, Ninh Bình, Thái Nguyên, Hưng Yên. Hiện 56 thiết bị trong số này đang truyền dữ liệu trực tiếp về hệ thống quản lý quốc gia; 58 thiết bị khác đang trong quá trình lắp đặt và hiệu chỉnh. Cùng với đó, Cục Môi trường đã phối hợp cung cấp thông tin dự báo chất lượng không khí cho các thành phố lớn, phát sóng trên chương trình truyền hình quốc gia; hệ thống mô hình dự báo ô nhiễm không khí cho khu vực Hà Nội mở rộng với hạn dự báo 7 ngày cũng đã được thiết lập; công tác kiểm soát nguồn gây ô nhiễm không khí ngày càng được tăng cường và phát huy hiệu quả, nhất là các hoạt động xây dựng, giao thông, đốt rơm rạ và phụ phẩm nông nghiệp. Đặc biệt, đơn vị đang tiến hành lập kế hoạch kiểm tra, xử lý hoạt động đốt phế, phụ phẩm nông nghiệp ngoài trời, đồng thời giám sát hoạt động xây dựng tại các đô thị lớn. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũng đã hoàn thiện, sẵn sàng trình ban hành”.

Ngoài ra, Cục Viễn thám quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng triển khai thiết bị bay không người lái (drone) giám sát tại một số vùng có nguy cơ đốt rơm rạ và phát hiện 14 khu vực có dấu hiệu đốt trực tiếp hoặc còn tồn tại dấu tích cháy. Do ảnh hưởng thời tiết, hoạt động đốt năm 2025 diễn ra rải rác, song dự báo trong tháng 11 có thể gia tăng. Hiện Cục đang hoàn thiện hồ sơ xin gia hạn hoạt động bay để tiếp tục thu thập dữ liệu, đồng thời kết hợp đánh giá các công trình xây dựng lớn.

Thí điểm phân vùng để điều tiết hoạt động giao thông vào giờ cao điểm tại Hà Nội

Trước thực trạng ô nhiễm môi trường không khí ngày càng trở nên cấp bách, kiểm soát ô nhiễm là yêu cầu cấp thiết đặt ra cho cả hệ thống chính trị trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế đạt từ hai con số trở lên. Bài học từ các quốc gia phát triển trong thời gian qua cho thấy, giai đoạn chuyển từ quốc gia đang phát triển lên phát triển chính là thời kỳ chịu áp lực môi trường lớn nhất và nếu các địa phương không có biện pháp kiểm soát từ bây giờ, chi phí xử lý hậu quả về sau sẽ rất lớn.

Ô nhiễm môi trường không khí tại các đô thị ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người

Tại Hội nghị “Thúc đẩy thực hiện các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn của Việt Nam” đã đưa ra 5 nhóm giải pháp để giảm thiểu, kiểm soát ô nhiễm không khí: Nhóm giải pháp về chính sách gồm có thuế, phí bảo vệ môi trường đối với khí thải; cho vay, hỗ trợ chuyển đổi xanh. Nhóm giải pháp kỹ thuật như chuyển đổi công nghệ của nhà máy nhiệt điện theo hướng sử dụng ít nguyên liệu, phát thải thấp; tăng tỷ lệ cây xanh đô thị. Nhóm giải pháp về quản lý, trong đó có phân vùng để điều tiết hoạt động giao thông vào giờ cao điểm; kiểm soát thật chặt các hoạt động vận tải, vận chuyển vật liệu xây dựng; nghiên cứu giải pháp giao thông đi chung xe tại các đô thị lớn. Nhóm giải pháp về nguồn lực, kinh tế như đầu tư biện pháp kỹ thuật về quan trắc môi trường, kiểm soát nguồn thải, bổ sung cây xanh, rửa đường. Nhóm giải pháp về truyền thông, tăng cường tuyên truyền trong cộng đồng.

Để thực hiện nhóm giải pháp về quản lý, phân vùng để điều tiết hoạt động giao thông vào giờ cao điểm; kiểm soát thật chặt các hoạt động vận tải, vận chuyển vật liệu xây dựng; nghiên cứu giải pháp giao thông đi chung xe tại các đô thị lớn, tại kỳ họp lần thứ 20, Hội đồng nhân dân TP. Hà Nội đã thông qua Nghị quyết Quy định thực hiện vùng phát thải thấp trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, vùng phát thải thấp không phải “cây đũa thần” mà chỉ là một trong những biện pháp góp phần cải thiện ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Qua nghiên cứu tài liệu và kinh nghiệm trên thế giới có thể thấy kết quả của việc thực hiện các vùng phát thải thấp phụ thuộc rất nhiều vào cách triển khai. Nhưng phải nhấn mạnh rằng, việc thiết kế vùng phát thải thấp rất khó khăn, đòi hỏi phải có nhận thức đúng, thiết kế đúng và hành động đúng. Không có mô hình nào chung cho việc thực hiện các vùng phát thải thấp, mặc dù đều có mục đích chung là giảm thiểu ô nhiễm. TS. Hoàng Dương Tùng phân tích và cho rằng, trước mắt, cần xây dựng hệ thống tài liệu chi tiết để quận Hoàn Kiếm và các quận khác trong giai đoạn thí điểm có định hướng lập đề án, chứ không phải loay hoay đi tìm. Ví dụ như hỗ trợ kiểm định xe máy, hỗ trợ chuyển đổi xe máy dùng xăng sang xe điện, xây dựng các trụ sạc điện trong hai quận, giảm giá vé giao thông công cộng, phát triển các hệ thống cho thuê xe đạp, xe điện…

TS. Hoàng Dương Tùng cũng cho rằng, Hà Nội và cụ thể là quận Hoàn Kiếm có thể học hỏi được nhiều kinh nghiệm quý báu từ mô hình liên quan được thực hiện thành công tại nhiều quốc gia trên thế giới như: London, Paris, Berlin, Seoul, Amsterdam và Brussels với việc áp dụng LEZs thông qua nhiều cách tiếp cận khác nhau và đạt được những kết quả tích cực trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí. Điển hình, London đã triển khai vùng phát thải siêu thấp (ULEZ) và ghi nhận sự giảm đáng kể nồng độ NOx và PM2.5. Paris cũng đã từng bước điều chỉnh và mở rộng vùng phát thải thấp từ năm 2019.