Thằng bờm có cái Quạt mo

Phú ông xin đổi ba Bò chín Trâu

Bờm rằng, Bờm chẳng lấy trâu

Phú ông xin đổi ao sâu cá Mè

Bờm rằng, Bờm chẳng lấy mè

Phú ông xin đổi ba bè gỗ Lim

Bờm rằng, Bờm chẳng lấy lim

Phú ông xin đổi đôi Chim Đồi Mồi

Bờm rằng, Bờm chẳng lấy mồi

Phú ông xin đổi nắm Xôi. Bờm cười.

Phú ông xin đổi nắm Xôi. Bờm cười.

Nắm xôi bờm cười

Bức tranh sinh động xã hội ở đây chỉ có hai nhân vật, thằng Bờm tiêu biểu cho lớp người nghèo, nhỏ tuổi; Phú ông đại diện người giầu, lớn tuổi, hai người sinh hoạt với nhau đối thoại chứ không đối đầu đó là dấu ấn của xã hội hài hòa, xã hội thanh bình không có tranh chấp.

Phú ông không cậy thế nhiều tiền bắt chẹt người nghèo, không cậy thế người lớn bắt nạt trẻ con. Phú ông thích chiếc quạt Mo của thằng Bờm để có tiện nghi mát mẻ, thoải mái thì lên tiếng đối thoại, trao đổi thực tình. Thằng Bờm không tham lam, không tự ti mặc cảm và rất nghiêm chỉnh trong cuộc đối thoại.

Hai nhân vật đối diện nhau, hoàn toàn tự do, bình đẳng và thẳng thắn trao đổi, chân tình trong cuộc đối thoại để tìm hiểu nhu cầu và nguyện vọng của nhau, biết ý nhau, thông cảm nhau. Thằng Bờm ít tuổi và chỉ có cái quạt mo nên làm chủ câu sáu, phú ông lớn tuổi và hơn đủ thứ nên làm chủ câu tám, cảnh hài hòa thể hiện ngay trong cấu trúc thơ lục bát, mỗi người làm chủ một câu, thay phiên nhau phát biểu, không cướp lời nhau, không át giọng nhau. Hai bên cùng thoải mái trao đổi quan điểm, đưa ra lập trường của mình cho đến lúc cùng đồng ý với nhau thì hai bên cùng làm chủ câu kết, thỏa mãn, thích thú, Bờm cười và Phú ông chắc chắn vui hơn.

Biết nghe

Xã hội hài hòa thu hẹp trong sinh hoạt tươi vui giữa hai nhân vật còn biểu lộ trong thái độ và lời nói biết tôn trạng tha nhân, tôn trọng người đối thoại và tự trọng đúng mức, không có mày, tao trịnh thượng, phách lối hay khúm núm, nhút nhát, hai bên nhìn thẳng vào nhau và tôn trọn nhau từ đầu đến cuối, phú ông “xin đổi”, thằng bờm lễ độ thưa “rằng”.

Thằng Bờm không những tôn trọng phú ông vì tuổi tác và địa vị xã hội mà còn vì nhu cầu chính đáng và ý kiến trao đổi thẳng thắng của Phú ông. Đáp lại, Phú ông tôn trọng thằng Bờm vì bờm là người có giá trị nhân vị cá thể, dù bên ngoài có vẻ khờ nhưng bên trong là thiện tâm, hiền hậu, chân thật, chất phác; Phú ông cũng tôn trọng cả chiếc quạt mo của bờm vì nó là tài sản duy nhất bờm có. Từ lời nói đến thái độ ứng xử, Bờm và Phú ông luôn hòa nhã, cố gắng tìm hiểu và thông cảm

Cuộc đối thoại giữa Bờm và Phú ông rất đặc biệt, đặc biệt ở chỗ hai bên đều biết nghe vì biết nghe mới biết đối thoại, biết nghe là thái độ của người chín chắn, biết suy nghĩ, biết tự chủ, biết tôn trọng tha nhân.

Người biết nghe luôn chiếm được thiện cảm của người nói, biết nghe là biết đối thoại, biết trao đổi ý kiến, biết nói với nhau để người khác tích cực tham dự vào cuộc đỗi thoại, chia sẻ ưu tư góp ý xây dựng tìm ra giải pháp khả thi chứ không chống đối hoặc bảo thủ ý kiến tới cùng. Hai bên ôn tồn nhã nhặn, tương thân, tương kính trong suốt cuộc đối thoại. Thằng bờm và Phú ông biết nghe và đã đi đến đồng thuận cuối cùng

Vào cuộc giao tế xã hội, các bên muốn hài hòa thì cần nhận rõ hai nhu cầu sâu xa và căn bản của con người là ai cũng muốn được nhìn nhận cái tôi của mình, tầm quan trọng của việc mình làm, giá trị đồ vật mình đang dùng và muốn được sống chung với hòa bình, được mọi người ghi nhận, yêu quý, thông cảm.

Văn minh thương mại

Bài ca dao bên ngoài nghe có vẻ khờ dại, ngốc nghếch nhưng bên trong chứa đựng những nguyên tắc chủ yếu cho một xã hội công bằng, đem niềm vui hiền hòa, mộc mạc cho mọi người, mọi phía. Phú ông thấy thằng bờm ngây thơ, khờ dại nhưng không vì thế mà bắt nạt, dùng sức mạnh người lớn để cướp lấy quạt mo; Phú ông cũng không dùng lời lẽ dụ dỗ, mánh khóe mượn cái quạt mo để xem từng chi tiết rồi làm quạt giả đúng kích thước xinh xắn, nhẹ nhàng như quạt của Bờm. Phú ông đã không bóc lột sức lao động của Bờm và cũng không chấp nhận làm hàng giả, không ăn cắp bản quyền sáng chế, dù chế tác dễ dàng

Thằng Bờm cũng thế, bờm không vì cung ít, cầu nhiều mà tham lam chớp thời cơ bán ra với bất cứ giá nào. Bờm không vì nghèo mà tán tận lương tâm thấy Trâu, Bò, gỗ Lim… mà sáng mắt chộp giựt cho lẹ. Bờm không quảng cáo, không rao bán, bờm biết giá trị thực của cái quạt và cái giá tương đối để đổi lấy đồ vật hay đồng tiền tương xứng trong công bằng giao hoán.

Thuận mua vừa bán cũng một vừa, hai phải chứ không vượt quá mức hợp tình, hợp lý để công lý, công luận không chấp nhận. Do đó khi nghe đề nghị nắm Xôi thì bờm cười.

Bức tranh xã hội hài hòa, Bờm có nắm xôi no bụng, Phú ông có tiện nghi quạt mo, không có cảnh gian tham lừa đảo, không có hàng giả hàng lậu, không có mánh mung chộp giật chỉ có những người tử tế biết điều luôn luôn tôn trọng công bằng xã hội và trao đổi với nhau để thảo mãn nhu cầu chính đáng.

Ngày nay sinh hoạt cũng không chỉ đơn thuần là nắm Xôi để no và cái quạt Mo để làm mát nhưng quan trọng hơn hết là chúng ta phải tự ý thức và trang bị cho mình những kiến thức nhất định để từ đó nhận biết được những giá trị mình có, để không đánh mất cơ hội vươn lên, để không bị bắt chẹt, không mang tiếng tham.