Cơ chế nào cho điện rác phát triển?

Phối cảnh Nhà máy đốt rác phát điện Tâm Sinh Nghĩa.

Trong mấy năm gần đây, đầu tư xây dựng các nhà máy đốt rác phát điện đã trở thành một hướng đi mới của nhiều doanh nghiệp. Cùng chung xu thế, một số địa phương cũng tổ chức triển khai các thủ tục thu hút đầu tư tham gia vào quá trình xử lý rác. Có những nhà máy đốt rác phát điện đã đi vào hoạt động, như: Nhà máy đốt rác phát điện của Công ty TNHH Năng lượng Môi trường EB có công suất thiết kế là 400 tấn/ngày đêm, công suất hiện tại đạt 350 tấn/ngày đêm tại Cần Thơ; Nhà máy phân loại xử lý rác thải, sản xuất biogas và phân bón hóa hữu cơ trực thuộc Công ty TNHH Phát triển dự án Việt Nam (VNP) tại Quảng Bình. Bên cạnh đó thì có tương đối nhà máy đốt rác đã được khởi công xây dựng và đang chuẩn bị đưa vào hoạt động, như: Dự án nhà máy điện rác Vĩnh Tân, tỉnh Đồng Nai (công suất 600 tấn/ngày, công suất phát điện 30MW); Nhà máy điện rác Sóc Sơn, Hà Nội (công suất 4.000 tấn/ngày, công suất phát điện 75MW); Nhà máy xử lý chất thải sinh hoạt phát điện Trạm Thản, Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ (công suất 500 tấn/ngày); hai Nhà máy đốt rác phát điện tại Củ Chi, TP. Hồ Chí Minh (của Vietstar và Tâm Sinh Nghĩa, công suất mỗi nhà máy 1.000 tấn/ngày)…

Tuy nhiên, muốn xử lý rác thải nông thôn một cách triệt để, cần có sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, có sự phối hợp từ các cơ quan đoàn thể để vận động người dân hiểu và cùng tham gia công tác xử lý rác. Đặc biệt, các cơ chế về ưu đãi cho các hoạt động tái chế, tái sử dụng chất thải, tận thu năng lượng từ quá trình xử lý chất thải rắn còn thiếu cụ thể và chưa đồng bộ.

Nói về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Đình Trọng - Chủ tịch Tập đoàn Công nghệ T-Tech Việt Nam cho rằng, chính sách thu hút của Nhà nước về xử lý rác thải sinh hoạt còn chưa rõ ràng.

Để xây dựng nhà máy xử lý rác phát điện với công nghệ hiện đại, đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn từ doanh nghiệp. Thế nhưng, dù vốn và công nghệ đã sẵn sàng, doanh nghiệp cũng còn gặp không ít rào cản về chính sách.

Có thể nói, hành lang pháp lý cho việc đầu tư các nhà máy xử lý chất thải rắn phát điện hiện nay là Quyết định số 31/2014/QĐ-Ttg ngày 5/5/2014 của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án phát điện sử dụng chất thải rắn tại Việt Nam, có các quy định hỗ trợ về giá mua điện. Tuy nhiên, giá mua điện mới chỉ áp dụng đối với các dự án phát điện đốt chất thải rắn trực tiếp và đối với các dự án phát điện đốt khí thu hồi từ bãi chôn lấp chất thải. Hiện tại, có nhiều công nghệ mới trong lĩnh vực điện rác như: khí hóa phát điện, đốt phát điện, lên men tạo khí Biogas phát điện… nhưng giá mua điện chưa được quy định rõ ràng, đầy đủ. Đến nay, cũng chưa có hướng dẫn về giá xử lý chất thải rắn áp dụng cho công nghệ điện rác. Mặt khác, quy định cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án xử lý chất thải phải theo quy hoạch ngành điện; khiến nhiều dự án gặp khó khăn do phải chờ quy hoạch.

Một vấn đề nữa là thủ tục đầu tư xử lý rác tại Việt Nam phức tạp, kéo dài, ngoài việc lựa chọn nhà đầu tư, còn phải thẩm định thiết kế, thẩm duyệt phòng cháy chữa cháy, báo cáo đánh giá tác động môi trường, các thủ tục hoàn thành công trình bảo vệ môi trường… cần sự phê duyệt của các bộ, ngành, trung ương, trong khi đó lại chưa có các hướng dẫn cụ thể thực hiện Luật Quy hoạch nên việc bổ sung các dự án vào Quy hoạch phát triển điện lực bị kéo dài, đình trệ.

Phát triển điện rác là xu thế chung trên thế giới và cả Việt Nam hiện nay. Muốn giải quyết tốt vấn đề xử lý rác thải rắn, cần phải có “cơ chế mở” để gỡ khó cho doanh nghiệp. Chính phủ cần chỉ đạo rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật, các quy trình, thủ tục còn vướng mắc giữa các quy định hiện hành về quản lý đầu tư xây dựng trong lĩnh vực quản lý chất thải sinh hoạt đô thị (pháp luật về PPP, các quy định phát triển dự án điện rác, công tác quy hoạch…), đồng thời, cụ thể hóa chính sách ưu đãi đầu tư. Khi mở cơ chế, đơn giản hóa thủ tục hành chính để tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư vào xử lý chất thải rắn, mới góp phần hình thành ngành công nghiệp môi trường ở Việt Nam. Bộ Tài nguyên & Môi trường, Bộ Xây dựng cần phối hợp với các Bộ, ban ngành kịp thời chỉnh sửa, bổ sung, ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn, nghiên cứu xây dựng cơ chế, chính sách, quy định về thu phí, giá xử lý cho công nghệ điện rác.