Việc xử lý hiệu quả CTRSH không chỉ là nhiệm vụ cấp thiết về môi trường mà còn là yêu cầu quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững quốc gia. Góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm phát thải khí nhà kính, tiết kiệm tài nguyên và thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn. Để đạt được mục tiêu đó, cần thiết phải có các giải pháp đồng bộ, trong đó huy động sự tham gia của khu vực tư nhân thông qua hình thức đối tác công – tư (PPP) đang được xem là một hướng đi tiềm năng và phù hợp.

Theo quy định hiện nay có 3 hình thức đầu tư cho xử lý chất thải rắn sinh hoạt gồm: Nhà nước tự đầu tư thực hiện theo quy định của Luật Đầu tư công; Xã hội hóa theo quy định của Luật Đầu tư; Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) theo quy định của Luật Đầu tư theo phương thức PPP.

PPP là hình thức hợp tác giữa Nhà nước và khu vực tư nhân trong việc cung cấp sản phẩm, dịch vụ công. Trong đó: Doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò chủ lực về tài chính, công nghệ và vận hành; Nhà nước đảm nhiệm vai trò thiết lập khung pháp lý, hỗ trợ mặt bằng và giám sát thực hiện. PPP giúp chia sẻ rủi ro và lợi ích giữa các bên, hình thức này thường được thực hiện thông qua các hợp đồng dài hạn với các điều khoản pháp lý rõ ràng đặc biệt phù hợp với lĩnh vực xử lý CTRSH – vốn yêu cầu đầu tư lớn, công nghệ cao và vận hành lâu dài.

Đối tác công-tư còn là công thức mà khu vực công và tư chung tay phát triển các lĩnh vực công nghiệp quan trọng mang tính chất dẫn dắt nền kinh tế.

Giải quyết thách thức về tài chính: Ngân sách nhà nước hiện chỉ đảm bảo 75–80% chi phí thường xuyên cho hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH, đồng thời 80% chi phí đầu tư cơ sở xử lý cũng phụ thuộc vào ngân sách công. Điều này tạo ra áp lực lớn, trong khi nhu cầu xử lý CTRSH ngày càng tăng.

PPP cho phép: Huy động nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân, giảm gánh nặng cho ngân sách; chia sẻ rủi ro đầu tư giữa nhà nước và doanh nghiệp; tăng khả năng tiếp cận vốn vay quốc tế, nhất là đối với các dự án môi trường bền vững.

Thúc đẩy đổi mới công nghệ xử lý chất thải: Nhiều hệ thống xử lý CTRSH hiện tại còn lạc hậu, kém hiệu quả và gây ô nhiễm thứ cấp. PPP tạo điều kiện để khu vực tư nhân đầu tư công nghệ hiện đại như đốt rác phát điện (WTE), phân loại rác tại nguồn, tái chế tự động...Thúc đẩy chuyển giao công nghệ, nhất là từ các nhà đầu tư quốc tế có kinh nghiệm; tăng hiệu quả xử lý, tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu tác động môi trường, hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn.
Cải thiện hiệu quả quản lý và vận hành: khu vực công thường gặp khó khăn trong việc vận hành, giám sát và bảo trì các hệ thống xử lý rác. Thông qua PPP, Doanh nghiệp tư nhân mang đến quy trình quản lý chuyên nghiệp và hiện đại; tăng tính minh bạch và hiệu quả giám sát nhờ sự tham gia của nhiều bên; thúc đẩy trách nhiệm giải trình, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ môi trường đô thị.

Theo đánh giá của các chuyên gia, phương thức đối tác công- tư (PPP) trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn được coi là một hướng đi triển vọng, nhờ nguồn lực dồi dào và sự năng động của khối tư nhân cùng tham gia cải thiện mạnh mẽ chất lượng môi trường đô thị. Tăng cường hợp tác theo phương thức PPP để thêm kênh thu hút nguồn lực đầu tư các dự án trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt là cần thiết.

Thúc đẩy đầu tư PPP trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt

Kể từ khi ban hành Luật PPP vào năm 2020, tính đến tháng 12/2023, hầu hết các dự án PPP trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt đều ở giai đoạn chuẩn bị dự án, trong đó có một số dự án PPP đã bắt đầu triển khai lập, phê duyệt báo cáo nghiên cứu tiền khả thi hoặc đang xây dựng Dự án theo hình thức PPP. Hiện nay, nhiều địa phương như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Quảng Ninh và một số tỉnh, thành phố khác đã bắt đầu áp dụng PPP trong xử lý CTRSH với những kết quả bước đầu tích cực.

Mới đây nhất, Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Đà Nẵng vừa có thông báo số 262/TB-SNMT mời các nhà đầu tư đăng ký quan tâm thực hiện dự án nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt 1.000 tấn, theo phương thức PPP (đối tác công tư) tại khu liên hợp xử lý chất thải rắn tại bãi rác Khánh Sơn. Dự án sử dụng diện tích đất 53.768 m2, hợp đồng đầu tư dự kiến áp dụng loại hình BLT (xây dựng - thuê dịch vụ - chuyển giao). Tổng mức đầu tư sơ bộ là 2.777,895 tỷ đồng, do nhà đầu tư và doanh nghiệp dự án PPP chịu trách nhiệm thu xếp từ nguồn vốn chủ sở hữu (bảo đảm theo khoản 1, điều 77 Luật Đầu tư theo phương thức PPP) và vốn huy động; không sử dụng vốn đầu tư của nhà nước.

Thành phố Đà Nẵng sẽ bố trí ngân sách để thanh toán cho nhà đầu tư theo hợp đồng cung cấp dịch vụ xử lý rác, căn cứ vào khối lượng thực tế và đơn giá được quy định trong hợp đồng BLT. Việc thanh toán cho doanh nghiệp dự án PPP sẽ được cụ thể hóa sau khi hình thức hợp đồng dự án được phê duyệt. Đơn giá xử lý rác dự kiến là 19,5 USD/tấn đã bao gồm thuế VAT, chi phí xử lý các chất thải thứ cấp phát sinh.

Với việc đưa dự án nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo phương thức PPP vào mời gọi đầu tư sẽ đem lại những động lực, đòn bẩy quan trọng giúp các địa phương khác có thể tiếp cận, học hỏi và xử lý những vướng mắc xung quanh câu chuyện PPP qua đó thúc đẩy đầu tư PPP trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên cả nước.

Tuy nhiên, để giải quyết hết các vướng mắc liên quan đến nay vẫn chưa thực hiện được do Thông tư hướng dẫn một số nội dung trong hoạt động đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt vẫn còn đang ở giai đoạn hoàn thiện.

Về lâu dài, PPP sẽ trở thành động lực then chốt giúp các đô thị và địa phương tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển xanh và xây dựng nền kinh tế tuần hoàn.

Theo dự thảo Thông tư hướng dẫn một số nội dung trong hoạt động đầu tư theo phương thức đối tác công tư lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt đang được xây dựng, lấy ý kiến hoàn thiện nhằm đảm bảo việc thực hiện các dự án PPP trong lĩnh vực chất thải rắn sinh hoạt được hiệu quả, minh bạch. Dự thảo nêu rõ dự án PPP áp dụng trên nhiều lĩnh vực trong đó chất thải rắn sinh hoạt là dự án đầu tư để cung cấp sản phẩm, dịch vụ công thông qua việc thực hiện một hoặc các hoạt động liên quan đến thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo quy định của Luật PPP. Điều kiện lựa chọn dự án để đầu tư theo phương thức PPP thực hiện theo quy định tại Luật PPP. Việc lựa chọn dự án PPP có lợi thế so với các hình thức đầu tư khác thực hiện trên cơ sở phân tích, đánh giá khả năng thu hút nguồn vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản lý của nhà đầu tư tư nhân. Hình thức đầu tư PPP cũng có chủ thể là khu vực công và khu vực tư, thực hiện hợp đồng đối tác trong thời gian dài.

Việc thúc đẩy đầu tư PPP trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn sinh hoạt cần phải hoàn thiện khung pháp lý và quy trình lựa chọn nhà đầu tư; tăng cường minh bạch, giám sát và chia sẻ thông tin; đào tạo năng lực cho cơ quan nhà nước về quản lý hợp đồng PPP; khuyến khích các mô hình hợp tác phù hợp với điều kiện của từng địa phương; chính sách ưu đãi tín dụng, thuế cho dự án PPP môi trường.

Trong bối cảnh áp lực ngày càng gia tăng từ việc phát sinh và xử lý chất thải rắn sinh hoạt, phương thức đối tác công – tư (PPP) đang nổi lên như một giải pháp thiết yếu nhằm huy động nguồn lực, nâng cao hiệu quả xử lý và thúc đẩy phát triển bền vững trong lĩnh vực môi trường. PPP không chỉ là giải pháp tài chính bổ sung cho khu vực công, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đưa công nghệ hiện đại vào xử lý rác thải, đồng thời cải thiện chất lượng quản lý và vận hành. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả của PPP trong xử lý CTRSH, cần một cách tiếp cận đồng bộ từ thể chế, chính sách đến tổ chức thực hiện. Sự phối hợp chặt chẽ và đồng thuận giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Cộng đồng là yếu tố then chốt, bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và bền vững trong quá trình triển khai. Về lâu dài, PPP sẽ trở thành động lực then chốt giúp các đô thị và địa phương tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển xanh và xây dựng nền kinh tế tuần hoàn.