Bà Phan Thị Hải chia sẻ tại chương trình về tác động thuế thuốc lá đến tiêu dùng.

Theo Thạc sĩ, bác sĩ Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), cho biết hơn 45 triệu người Việt Nam đang có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đặc biệt, phần lớn người tử vong vì bệnh do thuốc lá đều đang trong độ tuổi lao động - độ tuổi đóng góp nhiều nhất cho tăng trưởng kinh tế. "Gánh nặng bệnh tật do thuốc lá sẽ còn rõ rệt hơn trong 10-20 năm tới nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời", bà Hải cảnh báo.

Việc tăng thuế thuốc lá mang lại lợi ích kép: vừa giảm tỷ lệ tiêu dùng thuốc lá - từ đó giảm chi phí y tế, tử vong sớm và tổn thất lao động - vừa gia tăng nguồn thu ngân sách cho Chính phủ để đầu tư trở lại vào y tế, giáo dục và các chương trình an sinh xã hội, góp phần thực hiện các cam kết về Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) liên quan đến sức khỏe.

Bà Hải cho hay sử dụng thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh như: ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.

Tại Việt Nam, theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (năm 2021), sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong và tổng cộng 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá.

"Sử dụng thuốc lá đã tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Phần lớn những người chết vì bệnh liên quan đến thuốc lá là những người trong độ tuổi lao động, bị tử vong sớm", bà Hải nhấn mạnh.

Theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỉ đồng một năm (tương đương 1,14% GDP năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

"Từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam mới chỉ thực hiện 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp chỉ là 5% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (giá xuất xưởng).

Đến nay, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 - 8.000 đồng/bao 20 điếu.

Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên", bà Hải nhấn mạnh.

Để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn.

Đồng thời tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá.

"Về mức thuế, chúng ta cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỉ lệ hiện tại", bà Hải nói.

Hút thuốc lá có nguy cơ cao gây ung thư phổi và mắc bệnh tim mạch.

Cũng theo TS Nguyễn Ngọc Anh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN), chính sách thuế thuốc lá cần được hiểu không chỉ là công cụ tài khóa mà còn là chính sách y tế công cộng mang tính chiến lược. Ông Ngọc Anh nhấn mạnh rằng việc tăng thuế là cách làm hiệu quả để giảm hút thuốc, đặc biệt trong các nhóm người có thu nhập thấp- những đối tượng dễ bị tổn thương nhất, lại nhạy cảm với biến động giá. Khi giá thuốc lá tăng cao, những người nghèo sẽ có xu hướng bỏ thuốc- điều này không chỉ giúp họ tiết kiệm tiền, mà còn giảm nguy cơ mắc bệnh, cải thiện chất lượng sống cho bản thân và gia đình.

Theo bà Sandra Mullin - Phó Chủ tịch cao cấp Ban truyền thông Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies, việc sử dụng thuốc lá tại Việt Nam đang gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của người dân, đồng thời cản trở tiến trình phát triển kinh tế bền vững. Áp dụng các biện pháp cải cách thuế thuốc lá mạnh mẽ ngay từ bây giờ sẽ mở đường cho một tương lai khỏe mạnh hơn, đặc biệt đối với thế hệ trẻ, và góp phần thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế cho Việt Nam trong những năm tới

Tăng thuế còn là một công cụ để bảo vệ trẻ em và thế hệ tương lai. Trẻ em và thanh thiếu niên- nhóm đang dễ bị "dụ dỗ" sử dụng thuốc lá sẽ ít có cơ hội tiếp cận sản phẩm khi giá thành tăng mạnh. Đây chính là "hàng rào giá cả" hữu hiệu để bảo vệ thế hệ kế tiếp.

Một trong những lý do thường được đưa ra để phản đối tăng thuế thuốc lá là lo ngại về thuốc lá lậu tăng khi tăng giá. Tuy nhiên thực tế cho thấy, thuốc lá nhập lậu trên thị trường Việt Nam thường tập trung vào hai nhãn hiệu Jet và Hero (chiếm 80%-90% lượng thuốc lá lậu). Giá thuốc lá lậu này thường cao hơn thuốc lá sản xuất trong nước từ 30%-60%. Điều này cho thấy người tiêu dùng chọn thuốc lậu không vì lý do giá rẻ mà vì "gu" hút thuốc