Tổng giám đốc WHO, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết với khối lượng sản xuất và tiêu hủy thiết bị điện/điện tử ngày càng tăng, thế giới đang phải đối mặt với điều mà một diễn đàn quốc tế gần đây gọi là 'sóng thần rác thải điện tử' đang phát triển đều đặn, gây nguy hiểm cho sức khỏe và tính mạng con người. “Cũng như thế giới đã huy động để bảo vệ biển và hệ sinh thái khỏi ô nhiễm bởi nhựa và vi nhựa, chúng ta phải hành động để bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá nhất của chúng ta - sức khỏe của trẻ em - khỏi mối đe dọa ngày càng tăng của rác thải điện tử” – người đứng đầu WHO nhấn mạnh.

Theo báo cáo Trẻ em và Bãi rác điện tử của WHO, có tới 12,9 triệu phụ nữ làm việc trong lĩnh vực rác thải phi chính thức, có khả năng khiến họ tiếp xúc với rác thải điện tử độc hại và gây nguy hiểm cho họ và những đứa con chưa chào đời. Đồng thời, hơn 18 triệu trẻ em và thanh thiếu niên, trong đó có trẻ dưới 5 tuổi, là một phần của lực lượng lao động tích cực trong khu vực công nghiệp phi chính thức, trong đó xử lý chất thải là một phân ngành.

Rác thải điện tử là dòng rác thải sinh hoạt phát triển nhanh nhất trên thế giới. (Ảnh: UN)

Trẻ em thường được cha mẹ hoặc người chăm sóc khuyến khích làm công việc tái chế rác thải điện tử vì đôi tay nhỏ bé của chúng khéo léo hơn người lớn. Những đứa trẻ khác sống, đi học và chơi gần các trung tâm tái chế rác thải điện tử, nơi có hàm lượng hóa chất độc hại cao, chủ yếu là chì và thủy ngân, có thể ảnh hưởng đến năng lực trí tuệ của các em.

Trẻ em tiếp xúc với các thiết bị điện và điện tử thải đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các hóa chất độc hại. Các em phải chịu hấp thụ nhiều chất ô nhiễm hơn và cơ thể chúng ít có khả năng chuyển hóa hoặc đào thải các chất độc hại hơn.

Tác động của rác thải thiết bị điện và điện tử đối với sức khỏe con người

Những người lao động đang phải làm công việc thu hồi các vật liệu có giá trị như đồng và vàng có nguy cơ tiếp xúc với hơn 1.000 chất độc hại, bao gồm chì, thủy ngân, niken, chất chống cháy brom hóa và hydrocacbon thơm đa vòng (PAH).

Đối với một bà mẹ tương lai, việc tiếp xúc với chất thải điện tử độc hại có thể gây ra những hậu quả tiêu cực suốt đời đối với sức khỏe và sự phát triển của thai nhi. Những tác động có hại cho sức khỏe tiềm ẩn này có thể dẫn tới mang thai tiêu cực, chẳng hạn như thai chết lưu hoặc sinh non, cũng như trẻ sơ sinh nhẹ cân hoặc thấp bé.

Tiếp xúc với chì từ các hoạt động tái chế chất thải điện tử có liên quan đến việc giảm đáng kể điểm đánh giá hành vi thần kinh ở trẻ sơ sinh, tăng tỷ lệ rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), hành vi, thay đổi tâm trạng của trẻ, khó tích hợp các giác quan và giảm điểm nhận thức và ngôn ngữ. Suy giảm chức năng phổi, ảnh hưởng đến đường hô hấp, tổn thương DNA, suy giảm chức năng tuyến giáp và tăng nguy cơ mắc một số bệnh mãn tính sau này trong cuộc sống, chẳng hạn như ung thư và bệnh tim mạch là một trong những tác động xấu đến sức khỏe của trẻ em liên quan đến rác thải điện tử.

Tác giả chính của báo cáo WHO, Marie-Noëlle Brune, cho biết: “Một đứa trẻ ăn một quả trứng gà từ Agbogbloshie, một bãi rác ở Ghana, sẽ tiêu thụ gấp 220 lần lượng điôxin clo có thể chấp nhận được hàng ngày do Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu đưa ra”. Theo chuyên gia, đây là một vấn đề ngày càng gia tăng mà nhiều quốc gia chưa công nhận là một vấn đề sức khỏe. Bà cảnh báo: “Nếu họ không hành động ngay bây giờ, những tác động của nó sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe trẻ em và đè nặng lên ngành y tế trong nhiều năm tới”.

Vấn đề trở nên tồi tệ hơn một cách nhanh chóng

Khối lượng rác thải thiết bị điện và điện tử đang gia tăng trên toàn cầu. Theo Đối tác thống kê chất thải điện tử toàn cầu (GESP), chúng đã tăng 21% trong 5 năm tính đến năm 2019, năm mà 53,6 triệu tấn chất thải điện tử được tạo ra.

Để so sánh, lượng rác thải điện tử được tạo ra vào năm ngoái tương đương với trọng lượng của 350 con tàu du lịch, được đặt từ đầu đến cuối, sẽ tạo thành một tuyến dài 125km. Sự gia tăng khối lượng chất thải này dự kiến sẽ tiếp tục do việc sử dụng máy tính, điện thoại di động và các thiết bị điện tử lỗi thời nhanh chóng khác tiếp tục gia tăng.

Theo ước tính của GESP gần đây nhất, chỉ có 17,4% chất thải điện tử được sản xuất trong năm 2019 được đưa đến các cơ sở quản lý hoặc tái chế chính thức; phần còn lại được xử lý bất hợp pháp, chủ yếu ở các nước thu nhập thấp và trung bình, nơi chúng được người lao động tái chế trong khu vực phi chính thức.

Tuy nhiên, việc thu gom và tái chế hợp lý các thiết bị điện và điện tử phế thải là điều cần thiết để bảo vệ môi trường và giảm lượng khí thải gây hại cho khí hậu. Vào năm 2019, GESP phát hiện ra rằng 17,4% rác thải điện tử được thu gom và tái chế đúng cách này giúp ngăn chặn việc thải ra môi trường 15 triệu tấn CO2 tương đương.

Kêu gọi hành động

Báo cáo Trẻ em và Bãi rác điện tử của WHO kêu gọi các nhà xuất khẩu, nhập khẩu và chính phủ thực hiện các biện pháp hiệu quả và ràng buộc để bảo đảm xử lý rác thải một cách hợp lý về môi trường cũng như sức khỏe và sự an toàn của người lao động trong lĩnh vực này, gia đình và cộng đồng của họ; để giám sát phơi nhiễm chất thải điện tử và kết quả sức khỏe; để tạo điều kiện tái sử dụng vật liệu tốt hơn; và khuyến khích sản xuất các thiết bị điện và điện tử bền vững hơn.

Các tác giả của báo cáo cũng kêu gọi cộng đồng chăm sóc sức khỏe hành động để giảm tác hại của rác thải điện tử đối với sức khỏe, bằng cách tăng cường năng lực của ngành y tế để chẩn đoán, giám sát và ngăn ngừa phơi nhiễm chất độc ở trẻ em và phụ nữ, nâng cao nhận thức về đồng lợi ích tiềm năng của việc tái chế có trách nhiệm hơn, làm việc với các cộng đồng bị ảnh hưởng và vận động để có dữ liệu tốt hơn và nghiên cứu về các rủi ro sức khỏe mà người lao động phi chính thức phải đối mặt trong lĩnh vực chất thải điện tử.

Theo Giám đốc Cơ quan Môi trường, Biến đổi khí hậu và Bộ Y tế của WHO, Tiến sĩ Maria Neira, trẻ em và thanh thiếu niên có quyền được lớn lên và học tập trong một môi trường trong lành, và việc tiếp xúc với các thiết bị điện, điện tử thải và nhiều thành phần độc hại của chúng chắc chắn có tác động đến quyền này. Chính vì vậy, chuyên gia của WHO kêu gọi ngành y tế có thể thể hiện vai trò lãnh đạo và vận động chính sách, tiến hành nghiên cứu, tác động đến các nhà ra quyết định, huy động cộng đồng và liên quan đến các ngành khác, để yêu cầu quan tâm đáng kể tới vấn đề sức khỏe, coi đây là trọng tâm của các chính sách về quản lý rác thải điện tử./.