Theo "Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2023", tổng lượng rác thải sinh hoạt phát sinh ở nông thôn đạt khoảng 29.734 tấn/ngày, tăng khoảng 1.340 tấn/ngày so với 2019. Tỷ lệ CTRSH nông thôn được thu gom, xử lý đạt trung bình khoảng 77,69%; trong đó tỷ lệ chôn lấp khoảng 64% (giảm 26 điểm % so với năm 2012).

Tình trạng chôn lấp trực tiếp rác thải vẫn phổ biến ở nhiều địa phương do cơ sở hạ tầng xử lý còn yếu, công nghệ lạc hậu và nguồn lực tài chính hạn chế. Các bãi chôn lấp đa phần không phân loại rác tại nguồn, dẫn đến lượng hữu cơ và vô cơ lẫn lộn, chiếm dụng diện tích đất lớn và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường như nước rỉ rác, khí thải và mùi hôi.

Mỗi người dân nông thôn Việt Nam thải ra khoảng 0,727 kg chất thải rắn/ngày

Tỷ lệ thu gom và xử lý CTRSH cũng khác nhau rõ rệt giữa các vùng, phụ thuộc vào sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương trong vùng; trong đó, vùng có tỷ lệ CTRSH được xử lý cao nhất là Đông Nam Bộ (91,34%), tiếp theo là Đồng bằng sông Hồng (90,95%), thấp nhất là Tây Nguyên (48,28%).

Công tác phân loại rác tại nguồn, yếu tố then chốt để tái chế và giảm tải cho bãi chôn lấp vẫn chưa phổ biến rộng khắp nông thôn. Ở nhiều vùng xa, người dân vẫn quen với thói quen vứt rác bừa bãi ven đường, bờ sông, ao hồ, tạo ra các bãi rác tự phát và ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống.

Phần lớn hoạt động thu gom ở nông thôn hiện nay dựa vào hợp tác xã, tổ tự quản, với phương tiện thô sơ và quy mô nhỏ lẻ. Chỉ khoảng 60% thôn, xã tổ chức thu gom định kỳ, trên 40% có tổ thu gom tự quản.

Hệ thống thu gom – vận chuyển thiếu liên kết, còn phân tán theo kiểu “đầu thôn, cuối xóm”, khiến tỷ lệ rác đưa tới điểm tập kết còn thấp, đặc biệt trong những khu vực giao thông khó khăn.

Thực trạng CTRSH nông thôn là vấn đề trên toàn quốc. Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mỗi người dân nông thôn Việt Nam thải ra khoảng 0,727 kg chất thải rắn/ngày, và tổng lượng rác nông thôn dự báo sẽ tăng lên 38.458 tấn/ngày vào năm 2030, chiếm hơn một phần ba tổng lượng rác toàn quốc.

Một báo cáo khác cho thấy hiện có hơn 13 triệu tấn rác thải và khoảng 7.500 tấn vỏ hộp thuốc bảo vệ thực vật thải ra mỗi năm ở các vùng nông thôn, trong đó hơn 80% không được thu gom xử lý đúng cách.

Từ thực trạng trên, việc quản lý rác thải sinh hoạt nông thôn không một cách hiệu quả chỉ là nhiệm vụ bảo vệ môi trường mà còn gắn với sức khỏe cộng đồng và mục tiêu xây dựng môi trường nông thôn xanh, sạch và bền vững hơn.