Cộng đồng dân tộc Thái nơi đất đỏ Tây Nguyên, bản sắc văn hóa truyền thống, dân tộc và hiện đại

Giữa những lớp rừng nguyên sinh và những rẫy cà phê trải dài ở Đức Trọng, tồn tại một cộng đồng dân tộc Thái với một nửa thế kỷ bền bỉ giữ gìn cội nguồn văn hóa. Họ không chỉ là những cư dân xa xứ, mà còn là những người gắn bó thầm lặng với núi rừng, sống gần gũi thiên nhiên, gìn giữ bản sắc và tôn trọng môi trường sống nơi họ định cư.

Hội Xuân bên thác Ponggour - tỉnh Lâm Đồng

Cộng đồng Thái ở đây, gồm cả Thái Đen (Táy Đăm) và Thái Trắng (Táy Khao), có nguồn gốc từ Tây Bắc, được hình thành từ những năm giữa thế kỷ trước khi cha ông họ làm lính bảo an cho Bảo Đại rồi lần lượt tìm đến nhau, hình thành một "ấp Thái" giữa đại ngàn, cách cố hương gần 2.000 km. Nơi đây, những con đường như Liên Giới, Vạn Hạnh, Yên Châu… được đặt tên bởi ông Lù A Phang, trưởng ấp đầu tiên như một cách tạo mạch nối với miền đất xa xôi.

Hình thái sinh hoạt của cộng đồng không chỉ phản ánh tinh thần tự lực, tự cường, mà còn là minh chứng cho một đời sống thân thiện với thiên nhiên. Ngày ấy, cư dân Thái chủ yếu nấu món luộc và nướng, tránh dùng dầu mỡ... mọi thứ gần gũi, giản dị, và tôn trọng tài nguyên. Cá nướng pa pỉnh tộp được nhồi rau thơm, mắc khén, hạt dổi rồi nướng trên than, món ăn gắn với rừng; chẩm chéo và thúa nâu là những loại nước chấm truyền thống giàu dinh dưỡng, làm từ nguyên liệu địa phương... Xôi nếp cẩm (khẳu cắm) được làm theo cách đặc biệt, ngâm gạo trắng với lá cẩm để tạo màu tím than thay vì dùng gạo cẩm tự nhiên, cách này vừa gần gũi với thiên nhiên, vừa tinh tế trong văn hóa ẩm thực.

Ngày lễ và lễ hội là những dịp đặc biệt để văn hóa Thái tỏa sáng giữa đại ngàn. Phụ nữ Thái Trắng mặc áo cóm trắng kèm trang sức bạc, Thái Đen mặc áo cóm đen, đặc trưng trong trang phục truyền thống; cô dâu ngày vu quy vẫn diện áo cóm bên cạnh chú rể trong bối cảnh không gian của núi rừng Tây Nguyên. Khi hoa đào và mai vàng báo hiệu xuân về, là lúc cộng đồng náo nức với lễ hội rằm tháng giêng, điệu múa sạp, trò ném còn, dân ca "Inh lả ơi / Sao noọng ời…" hòa vào âm vang núi rừng, như một dấu chấm kết nối văn hóa Tây Bắc và Tây Nguyên.

Tinh thần cộng đồng chính là nền tảng để họ bền bỉ gìn giữ di sản. Những câu chuyện như gia đình có bốn con sẵn sàng hiến cho người hiếm muộn một đứa, cả làng chung tay giúp người hoạn nạn, vài thế hệ “băng rừng vượt 30 km đến Đà Lạt” để học chữ… minh chứng cho sự gắn kết và trân trọng nguồn lực con người, qua đó thúc đẩy sự bền vững của cộng đồng.