Cụ thể, bụi mịn PM2.5 là các hạt có đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet, có khả năng xâm nhập sâu vào phổi và thậm chí vào máu. Các chuyên gia khuyến cáo, cần phải kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải, chủ động ngăn ngừa những nguy cơ dẫn đến ô nhiễm không khí. Đối với người dân được khuyến khích ý thức tiết kiệm năng lượng, hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân, xử lý rác thải đúng quy định, tránh đốt rác và phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch, gây ô nhiễm không khí.

Sự quyết liệt trong chỉ đạo, đôn đốc thực hiện

Để giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường không khí, thời gian qua, Bộ NN&MT đã tích cực chỉ đạo, đôn đốc các đơn vị trực thuộc liên quan tích cực triển khai các giải pháp đồng bộ nhằm ngăn chặn, kiểm soát tình trạng ô nhiễm môi trường không khí. Cụ thể, Cục Môi trường, Bộ NN&MT đã chủ trì, phối hợp với UBND TP. Hà Nội và các địa phương lân cận triển khai rà soát, lắp đặt hệ thống quan trắc không khí bằng thiết bị cảm biến. Đến nay, 67 thiết bị quan trắc không khí tự động, liên tục đã được lắp đặt tại các tỉnh, thành phố như Hà Nội, Hải Phòng, Lạng Sơn, Ninh Bình, Thái Nguyên, Hưng Yên. Hiện 56 thiết bị trong số này đang truyền dữ liệu trực tiếp về hệ thống quản lý quốc gia, đồng thời, 58 thiết bị khác đang trong quá trình lắp đặt và hiệu chỉnh. Bên cạnh đó, Cục Môi trường cũng đã phối hợp cung cấp thông tin dự báo chất lượng không khí cho các thành phố lớn, phát sóng trên chương trình Thời sự của Đài Truyền hình Việt Nam. Hệ thống mô hình dự báo ô nhiễm không khí cho khu vực Hà Nội mở rộng với hạn dự báo 7 ngày đã được thiết lập; công tác kiểm soát nguồn gây ô nhiễm không khí được tăng cường, đặc biệt là các hoạt động xây dựng, giao thông và đốt phụ phẩm nông nghiệp.

Cục Viễn thám quốc gia (Bộ NN&MT) cũng triển khai thiết bị bay không người lái (drone) giám sát tại một số vùng có nguy cơ đốt rơm rạ và phát hiện 14 khu vực có dấu hiệu đốt trực tiếp hoặc còn tồn tại dấu tích cháy. Do ảnh hưởng thời tiết, hoạt động đốt năm nay diễn ra rải rác, song dự báo có thể gia tăng. Cục đang hoàn thiện hồ sơ xin gia hạn hoạt động bay để tiếp tục thu thập dữ liệu, đồng thời kết hợp đánh giá các công trình xây dựng lớn.

Ghi nhận nỗ lực của các đơn vị trong thời gian qua, song Thứ trưởng Bộ NN&MT Lê Công Thành cho rằng, công tác khắc phục ô nhiễm không khí vẫn chưa đáp ứng yêu cầu của Chính phủ. Do đó, các đơn vị cần tập trung vào những nhiệm vụ cụ thể mà Chính phủ đã giao, kịp thời báo cáo tiến độ và kết quả thực hiện theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà. Việc chia sẻ, trao đổi dữ liệu quan trắc và dự báo giữa các đơn vị cần được rà soát kỹ để khắc phục vướng mắc hiện nay.

Ô nhiễm không khí ngày càng diễn biến phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân

Thứ trưởng Lê Công Thành cũng lưu ý, dự báo ô nhiễm không khí và nước cần gắn với dự báo lượng và chất, xem xét mối liên hệ giữa sự lan tỏa ô nhiễm và dòng không khí. Những hiện tượng thời tiết như nghịch nhiệt khiến chất ô nhiễm bị “giam” dưới lớp không khí nóng, tạo thành một “vòm kính” bao phủ đô thị, làm cho bụi mịn và khí độc không thoát ra được. Vì vậy, phải dự báo sớm hiện tượng này ít nhất 10 ngày để triển khai các biện pháp giảm nguồn phát thải, hạn chế mức độ ô nhiễm trước khi thời tiết trở nên bất lợi. Song song với các giải pháp kỹ thuật là vai trò của truyền thông trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tạo sức ép xã hội đối với hành vi gây ô nhiễm. Thứ trưởng đề nghị đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phối hợp với các cơ quan báo chí để đưa thông tin về chất lượng không khí một cách thường xuyên, giúp người dân nhận thức rõ hơn về tình hình ô nhiễm và chủ động bảo vệ sức khỏe.

Cần triển khai quyết liệt, đồng bộ các giải pháp

Vừa qua, Bộ NN&MT đã có văn bản gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc đề nghị tập trung triển khai quyết liệt các giải pháp kiểm soát, ngăn ngừa, giảm thiểu ô nhiễm không khí (ÔNKK) trong những tháng cuối năm 2025.

Theo Văn bản số 6925/BNNMT-MT của Bộ NN&MT về việc tăng cường chỉ đạo thực hiện các giải pháp nhằm phòng ngừa và giải quyết tình trạng ÔNKK vào các tháng cuối năm 2025, kết quả theo dõi trong nhiều năm cho thấy, từ tháng 10 đến hết tháng 3 năm sau, tình trạng ÔNKK, đặc biệt bụi mịn PM2.5 thường gia tăng, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh được ghi nhận là hai địa phương có mức độ ô nhiễm cao nhất, bên cạnh một số điểm ô nhiễm cục bộ ở các tỉnh lân cận Thủ đô. Trước thực trạng trên, Bộ NN&MT đề nghị các địa phương tập trung chỉ đạo, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó trọng tâm là kiểm soát nguồn thải.

Cụ thể, trong lĩnh vực công nghiệp, tiến hành rà soát, thanh tra, kiểm tra đột xuất và xử lý nghiêm những cơ sở có nguồn thải khí lớn như xi măng, nhiệt điện, sắt thép... cũng như các loại hình sản xuất có nguy cơ cao gây ô nhiễm. Trong lĩnh vực giao thông vận tải, cần đẩy nhanh xây dựng, thực hiện các chương trình “vùng phát thải thấp” ở đô thị lớn; thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện công cộng, năng lượng sạch, năng lượng xanh. Các phương tiện chở hàng hóa, vật liệu xây dựng không che chắn gây bụi phải được kiểm soát và xử lý nghiêm. Trong lĩnh vực xây dựng, yêu cầu 100% dự án, công trình phải tuân thủ các biện pháp giảm thiểu bụi, khí thải như che chắn, phun nước, rửa xe ra vào công trình. Những công trình tái phạm nhiều lần sẽ bị tạm đình chỉ hoạt động. Đối với các hoạt động đốt mở, đề nghị chính quyền cơ sở tăng cường tuyên truyền, giám sát và xử lý để chấm dứt tình trạng đốt rác, phụ phẩm nông nghiệp (rơm rạ) trái quy định. Đồng thời thúc đẩy các giải pháp thu gom, tái sử dụng phụ phẩm theo mô hình kinh tế tuần hoàn.

Về phía địa phương, các tỉnh, thành phố cũng được yêu cầu vận hành ổn định hệ thống trạm quan trắc không khí và khí thải tự động, không để gián đoạn số liệu; tăng cường tần suất đo đạc ở các khu vực nguy cơ ô nhiễm cao. Bộ NN&MT đề nghị địa phương xây dựng dự án đầu tư đồng bộ các trạm quan trắc theo Quy hoạch số 224/QĐ-TTg ngày 7/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ; công bố chỉ số chất lượng không khí (AQI) hàng ngày trên báo chí, cổng thông tin điện tử, ứng dụng di động kèm khuyến cáo bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Trường hợp AQI vượt mức 300, các địa phương phải thực hiện ngay biện pháp khẩn cấp để giảm ô nhiễm, theo quy định tại Điều 10, Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày 10/1/2025 của Chính phủ.

Đối với Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Bộ NN&MT yêu cầu tập trung tối đa nguồn lực để xây dựng, ban hành kế hoạch chi tiết, lộ trình kiểm soát phương tiện giao thông; đẩy nhanh tiến độ các dự án hạ tầng giao thông công cộng như đường sắt đô thị, xe buýt điện; triển khai đề án xử lý ô nhiễm tại các sông, kênh, rạch nội thành; di dời cơ sở sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư, đô thị.