Ba Bể là một trong những hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Việt Nam, hồ nằm cách thành phố Bắc Kạn 70 km về phía tây bắc, thuộc xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể. Hồ Ba Bể theo tiếng địa phương là “Slam Pé” (nghĩa là ba hồ) gồm Pé Lầm, Pé Lù và Pé Lèng. Ba Bể nằm ở độ cao 145 m so với mực nước biển, dài hơn 8 km, nơi rộng nhất khoảng 3 km, diện tích mặt nước khoảng 500 ha, độ sâu trung bình 20 m, nơi sâu nhất 35 m, được bao bọc bởi những dãy núi đá vôi và có nhiều suối ngầm, hang động. Hồ Ba Bể có nhiều loài cá nước ngọt, trong đó có những loài đặc biệt quý hiếm được ghi vào sách đỏ Việt Nam như cá chép kình, cá rầm xanh, cá chiên…

Năm 1995, hồ Ba Bể đã được Hội nghị Hồ nước ngọt thế giới tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt cần được bảo vệ. Năm 1996, hồ được công nhận di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Năm 2011, Ba Bể được công nhận là khu Ramsar – khu bảo tồn đất ngập nước có tầm quan trọng của thế giới.

Hồ Ba Bể lung linh giữa núi rừng

Sự tích hồ Ba Bể

Xưa kia, ở xã Nam Mẫu có phong tục mở hội cầu Phật vào dịp đầu năm, dân làng ăn mặc đẹp đẽ, nô nức lên chùa thắp hương, khấn vái, mong được nhiều điều may mắn. Một hôm, bỗng có một bà lão ăn xin từ đâu tới, trông bà già thật đáng sợ với thân hình gầy gò, lở loét, quần áo bẩn thỉu bốc mùi hôi thối. Mọi người sợ hãi, xua đuổi bà ra khỏi đám đông, bà lão lê bước tới ngã ba thì gặp hai mẹ con cậu bé đi chợ về. Thấy bà lão ăn xin tội nghiệp, người mẹ đưa bà về nhà, lấy cơm cho ăn rồi mời nghỉ lại qua đêm. Đến khuya, hai mẹ con nhìn ra chỗ bà già nằm thì thấy sáng rực lên, một con giao long khổng lồ đầu gác lên xà nhà, đuôi thò xuống đất đang cuộn mình nơi góc nhà. Hai mẹ con kinh hãi rụng rời, đành nhắm mắt, nín thở, nằm im phó mặc cho số phận. Sáng ra, họ chẳng thấy con giao long đâu cả, trên chõng vẫn là bà cụ ăn mày ốm yếu, lở loét. Bà cụ đang chuẩn bị đi, vẫy người mẹ lại gần, bà bảo rằng vùng này sắp có lụt lớn và đưa cho một gói tro bếp dặn đem rắc quanh nhà. Nghe vậy, người mẹ lo lắng hỏi làm thế nào để cứu người bị nạn, bà cụ nhặt hạt thóc cắn vỡ ra rồi đưa hai mảnh vỏ trấu và dặn dùng nó để làm việc thiện. Vụt một cái, bà cụ biến mất, hai mẹ con bàng hoàng khôn xiết. Người mẹ vội mang chuyện kể lại cho dân làng nghe nhưng chẳng ai tin cả. Quả nhiên tối hôm đó, lúc mọi người đang lễ bái thì một cột nước dưới đất phụt mạnh lên, nước phun đến đâu, đất lở đến đấy. Dân làng kinh hoàng, chen nhau chạy thoát thân. Bỗng một tiếng ầm rung chuyển mặt đất, nhà cửa và muôn vật trong phút chốc chìm sâu trong biển nước. Riêng ngôi nhà nhỏ của hai mẹ con tốt bụng vẫn khô ráo, nguyên vẹn và nước ngập tới đâu là nền nhà lại nâng lên tới đó. Người mẹ xót xa trước thảm cảnh, sực nhớ lời bà lão dặn, liền thả hai mảnh vỏ trấu xuống nước. Kì lạ thay, chúng biến thành hai chiếc thuyền độc mộc. Thế là mặc gió lớn, mưa to, hai mẹ con ra sức cứu vớt người bị nạn. Khi nước rút, chỗ đất bị sụp xuống biến thành hồ Ba Bể, còn nền nhà của hai mẹ con thành chiếc gò nổi giữa hồ, nay được người dân gọi là gò Bà Góa.

Gò Bà Góa gắn với truyền thuyết hồ Ba Bể

Hòa cùng thiên nhiên xanh mát, trong lành

Đến hồ Ba Bể du khách sẽ được thưởng thức bức tranh thiên nhiên kỳ vỹ, lúc hồ mang vẻ đẹp mơ màng, lúc là một bức tranh thủy mặc hữu tình. Buổi sáng, trong làn sương mờ ảo, cảnh quan trở nên huyền ảo với tiếng hót của các loài chim và tiếng gọi của muông thú. Khi mặt trời mọc, sương tan biến, hồ nước lấp lánh và lộ rõ hình dáng của núi với mây trời.

Hồ còn nhiều thắng cảnh đẹp khác liên quan đến lịch sử và chiến công của các dân tộc. Động Nả Poong là nơi từng là trụ sở Đài phát thanh tiếng nói Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Hay phong cảnh đẹp huyền ảo của động Tiên với bầu không khí mát mẻ của ao Tiên, hoặc cảm nhận sức mạnh của thác Đầu Đẳng. Hồ có nhiều đảo nhỏ xinh đẹp như đảo Bà Góa, đảo An Mạ… có những khu đất rộng thoáng đãng rất thích hợp với mô hình du lịch cắm trại.

Xung quanh hồ Ba Bể là vườn Quốc gia Ba Bể với thảm thực vật phong phú và nhiều loại động vật quý hiếm. Du khách có thể đến các bản Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc, Bản Cám… đang phát triển loại hình du lịch sinh thái cộng đồng homestay, farmstay để tìm hiểu về cuộc sống, văn hóa đa sắc tộc của người dân địa phương hoặc tham gia các hoạt động như leo núi, dạo chơi bằng thuyền độc mộc trên mặt hồ nước bao la…

Bản Pác Ngòi ở hồ Ba Bể

Đời sống ven hồ Ba Bể hiện ra sinh động. Đàn ông đan chài, dệt lưới, đánh bắt cá tôm; phụ nữ thêu thùa, làm bánh, trỉa ngô cấy lúa, trồng rau xanh, mía ngọt… phù sa sông Lèng quanh năm bồi đắp cho cây cối tốt tươi. Cộng đồng các dân tộc sinh sống ở đây có nhiều phong tục và tập quán độc đáo, tạo nên một nền văn hóa đa dạng, phong phú, góp phần tạo nên sức hút của địa danh hồ Ba Bể.

Khi nghỉ ngơi trên những ngôi nhà sàn rộng rãi, thoáng mát, du khách có dịp thưởng thức những món ăn truyền thống, khám phá bản sắc văn hóa đa dạng của đồng bào dân tộc nơi đây, thưởng thức rượu ngô, nghe những khúc đàn tính của người Tày, điệu then, câu sli, slượn, nghe sự tích hồ Ba Bể…

Với lịch sử phát triển địa chất lâu dài có những nét đặc sắc về địa chất, địa mạo cũng như cảnh quan, hồ Ba Bể thực sự là một kỳ quan, là điểm đến lý tưởng để du khách hòa mình cùng thiên nhiên xanh mát, trong lành.