Trong những ngày gần đây, các đám cháy ngoài tầm kiểm soát đã tàn phá khắp các khu vực miền Đông nước Úc, làm 2 người thiệt mạng, phá hủy các ngôi nhà và đe dọa tới tính mạng của nhiều người.

Trên toàn bang New South Wales có khoảng 40 đám cháy xảy ra. Tính tới 9/10, có tới 30 ngôi nhà có nguy cơ cháy rụi hoặc hư hỏng nặng do cháy rừng ở phía Bắc nước này.

Các nhà khí tượng học và các cơ quan cứu hỏa không ngạc nhiên về điều này. Theo dự báo, các kỷ lục về tình trạng nắng nóng và gió đã xảy ra tại một số vùng của bang New South Wales và Queensland trong tuần này, với khả năng xảy ra hỏa hoạn ở mức độ cao.

Mùa cháy rừng ở Úc bắt đầu sớm hơn bình thường. Năm nay, nó bắt đầu vào tháng 9 ở phía Đông vùng biển. Năm 2018 và năm 2013, những đám cháy rừng vào mùa xuân đã tấn công bang New South Wales. Các đám cháy cũng đã ảnh hưởng đến phần lớn phía Đông Nam của nước Úc vào năm 2015.

Ảnh minh họa

Nguyên nhân gì dẫn đến hiện tượng này? Các nhà khoa học đã sử dụng lịch sử về thời tiết gây cháy theo mùa trong 44 năm tại 39 trạm thời tiết để tìm câu trả lời.

Đây là phân tích tổng thể nhất từng được tiến hành tại Úc. Nó khẳng định mối quan hệ giữa các nguyên nhân dẫn tới thay đổi thời tiết như El Nino, biến đổi khí hậu và mùa cháy rừng ở Úc. Phân tích cũng chứng minh rằng một vài đám cháy rừng nhẹ không có nghĩa là biến đổi khí hậu không xảy ra.

Các yếu tố gây ra một mùa cháy rừng nghiêm trọng là nhiệt độ cao, độ ẩm thấp và gió mạnh cùng với lượng mưa thấp trong thời gian dài.

Những yếu tố thời tiết này được sử dụng để tính toán mức độ nguy hiểm của đám cháy tại khu vực, sử dụng chỉ số thời tiết cháy rừng. Chỉ số phản ánh mức độ dễ xảy ra cháy rừng vào một ngày nhất định, trong đó số 0 biểu thị ở mức thấp, 50 là mức có thể ban hành lệnh cấm lửa và 100 là nguy cơ cháy cao.

Thiệt hại về người và tài sản thường xảy ra vào những ngày có chỉ số cao ở một khu vực cụ thể. Nhưng các yếu tố thời tiết khắc nghiệt theo mùa không phải lúc nào cũng gây ra các đám cháy. Các yếu tố khác bao gồm địa hình, thảm thực vật, lửa và thời tiết trong ngày.

Ở Úc, các điều kiện khí hậu thay đổi hàng năm chủ yếu do 3 yếu tố: Dao động phía Nam El Nino, lưỡng cực Ấn Độ Dương và Southern Annular Mode (SAM) - sự biến đổi khí quyển của bán cầu Nam.

Những yếu tố này liên quan đến thay đổi nhiệt độ mặt nước biển, chuyển động của gió hoặc bao gồm cả hai. Tất cả chúng có thể ảnh hưởng đến nhiệt độ và lượng mưa trên khắp bán cầu Nam, bao gồm cả Úc.

Nghiên cứu đã xác nhận rằng trên khắp lục địa trong hơn 4 thập kỷ, các yếu tố gây biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến thay đổi thời tiết dễ gây ra các vụ cháy của Úc.

Trong số các yếu tố này, SAM (hiện tượng El Nino xuất hiện tại vùng cực Nam) là ảnh hưởng mạnh nhất. Thời tiết trong giai đoạn El Nino thường nóng và khô, dẫn đến tình trạng cháy rừng theo mùa tồi tệ hơn.

Pha dương tính của lưỡng cực Ấn Độ Dương thường trùng với hiện tượng El Nino, gây mức độ ảnh hưởng trầm trọng hơn. Giai đoạn này dẫn đến lượng mưa thấp hơn mức trung bình trên toàn miền Nam nước Úc.

Theo nghiên cứu, khi hai loại khí hậu này ở pha âm tính, nước Úc thường trải qua nhiều trận mưa với tình trạng cháy rừng nhẹ hơn.

Các loại khí hậu này hình thành trong nhiều tháng và ảnh hưởng của chúng đối với thời tiết dễ gây ra cháy rừng kéo dài trong nhiều mùa. Tình trạng khí hậu trong mùa đông và mùa xuân là một chỉ số mạnh mẽ cho phần còn lại của mùa cháy rừng ở phần lớn nước Úc.

Hiện tượng El Nino xuất hiện tại vùng cực Nam làm phát triển sự di chuyển gió tây mạnh theo hướng Bắc-Nam ở các vùng của bán cầu Nam. Khi hiện tượng này ở trong pha âm tính kéo dài, điều kiện thời tiết dễ xảy ra cháy ở Úc tồi tệ hơn, cụ thể là ở bang New South Wales.

Mùa đông năm 2019 chứng kiến SAM dai dẳng, như những gì xảy ra vào mùa đông và mùa xuân năm 2013 và 2018. Hiện tượng El Nino và hiện tượng lưỡng cực ở Ấn Độ Dương xảy ra vào năm 2015. Mùa cháy rừng ở Úc bắt đầu sớm hơn bình thường trong mỗi năm.

Điều ngược lại cũng đúng. Vào năm 2011, hiện tượng La Nina mạnh (trái ngược với hiện tượng El Nino) đã dẫn đến mùa cháy rừng nhẹ hơn, cũng như pha âm tính ở lưỡng cực Ấn Độ Dương năm 2016.

Biến đổi khí hậu lâu dài ở Úc là một thực tế không thể phủ nhận. Theo báo cáo tình trạng khí hậu ở Úc năm 2018, nhiệt độ bề mặt trái đất tăng mạnh, lượng mưa giảm từ 10% - 20% vào mùa lạnh trên toàn miền Nam nước Úc kể từ những năm 1970. Những thay đổi này có liên quan chặt chẽ đến sự gia tăng của phát thải khí nhà kính cũng như sự thay đổi tự nhiên.

Thay đổi các điều kiện đã dẫn đến sự gia tăng trung bình các vụ cháy rừng nghiêm trọng trên khắp nước Úc, đặc biệt là ở các khu vực phía Nam. Mức độ nghiêm trọng gia tăng ảnh hưởng đến tất cả các mùa, đặc biệt là mùa xuân. Điều đó có nghĩa là mùa cháy rừng bắt đầu sớm hơn.

Nghiên cứu chỉ rõ các điều kiện khí hậu mang lại sự thay đổi lớn và nhanh chóng cho các đám cháy, trong khi biến đổi khí hậu do con người gây ra cũng dần dần làm tăng tình trạng thời tiết dễ xảy ra cháy. Xu hướng chung là các mùa cháy rừng xảy ra sớm hơn so với trước đây.

Biến đổi khí hậu chắc chắn đóng một tác nhân trong việc gây ra các mùa cháy rừng xảy ra sớm hơn và các mùa cực đoan hơn, đặc biệt là ở miền Đông Nam nước Úc. Tuy nhiên, những thay đổi tự nhiên trong điều kiện khí hậu tiếp tục là chìa khóa quan trọng.

Tương tự như vậy, một vài mùa cháy rừng nhẹ hơn trong số các mùa cháy rừng cao kỷ lục không có nghĩa là không có nguyên nhân từ biến đổi khí hậu.