Theo các chuyên gia, khói thuốc chứa 7.000 chất hóa học, 69 chất gây ung thư.

Tăng thuế thuốc lá – Xu thế chung toàn cầu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng thuế là biện pháp hữu hiệu nhất trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt trong nhóm người trẻ tuổi và người có thu nhập thấp. Nhiều quốc gia đã áp dụng biện pháp này và ghi nhận hiệu quả rõ rệt.

Hiện nay, Việt Nam có hơn 15 triệu người hút thuốc, với tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành vượt quá 41%. Mỗi năm, hơn 103.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động.

Nhằm giảm thiếu nguy cơ sức khỏe của cộng đồng đối với tác hại của thuốc lá, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc phòng, chống tác hại của thuốc lá như ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 và thành lập Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá vào năm 2013; triển khai các chiến dịch truyền thông và áp dụng quy định cấm hút thuốc nơi công cộng.

Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt số 66/2025/QH15 (có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026). Theo đó, mức thuế đối với thuốc lá được điều chỉnh tăng theo lộ trình - một biện pháp “mạnh tay” nhằm kiềm chế tiêu dùng thuốc lá và giảm thiểu gánh nặng y tế do tác hại của thuốc lá.

Cụ thể, về thuế suất và đối tượng chịu thuế (Điều 8), Luật số 66/2025/QH15 quy định: Đối với mặt hàng thuốc lá: Giữ nguyên mức thuế suất thuế tỷ lệ là 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình 5 năm từ 2027-2031 như sau:

Đối với thuốc lá điếu: Giữ nguyên mức thuế suất thuế tỷ lệ hiện hành là 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối, tăng theo lộ trình 2.000 đồng/bao từ năm 2027 đến năm 2031 là 10.000 đồng/bao.

Đối với xì gà: giữ nguyên thuế suất hiện hành là 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối, tăng theo lộ trình là 20.000 đồng/điếu/năm từ năm 2027, lên mức 100.000 đồng/điếu đến năm 2031.

Đối với thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác: Giữ nguyên mức thuế tỷ lệ hiện hành là 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối, tăng theo lộ trình 20.000 đồng/100g hoặc 100ml/năm từ 2027 đến 2031 lên 100.000 đồng/100g hoặc 100ml.

Mức thuế tuyệt đối với thuốc lá điếu áp dụng với bao thuốc lá có 20 điếu, đối với xì gà có trọng lượng 20g/điếu. Chính phủ sẽ có hướng dẫn quy đổi đối với bao thuốc lá khác 20 điếu, xì gà có trọng lượng khác 20g/điếu.

Việc tăng thuế đối với thuốc lá và tăng thường xuyên được đánh giá là chính sách cùng thắng (thắng trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thắng trong tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước)./.

Nguy cơ từ “cánh cửa” hàng lậu

Tuy nhiên, việc tăng thuế thuốc lá không đi kèm với kiểm soát hiệu quả nguồn cung sẽ dễ dẫn đến hệ lụy: gia tăng buôn lậu thuốc lá. Đây là thực tế đã và đang diễn ra tại nhiều địa phương, đặc biệt là các tỉnh biên giới Tây Nam như Long An, An Giang, Đồng Tháp, Cà Mau...

Ông Trần Văn Mười, một cán bộ quản lý thị trường tại Long An, chia sẻ: “Thuốc lá lậu vốn đã là vấn đề nan giải từ nhiều năm nay. Khi giá thuốc nội địa tăng cao do điều chỉnh thuế, chênh lệch giá sẽ càng lớn, tạo động lực mạnh mẽ cho các đường dây buôn lậu hoạt động trở lại mạnh mẽ hơn.”

Thống kê của Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) cho biết, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 100 tỷ điếu thuốc lá, trong đó khoảng 20% là thuốc lá nhập lậu. Chỉ tính riêng lực lượng Quản lý thị trường cả nước trong năm 2024 đã tiến hành kiểm tra 1.474 vụ việc, xử lý 1.263 vụ vi phạm liên quan đến buôn bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép thuốc lá điếu ngoại nhập lậu, xì gà nhập lậu, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Đặc biệt, số lượng các vụ việc vi phạm về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng thường lớn hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu truyền thống. Từ năm 2024 đến nay, với thuốc lá điếu truyền thống nhập lậu, lực lượng đã thu giữ, xử lý hơn 190 ngàn bao; trong khi đó, số lượng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng thu giữ hơn 240 ngàn sản phẩm các loại, cùng với khoảng gần 10 tấn phụ kiện, số tiền vi phạm hành chính hơn 6,6 tỷ đồng, trị giá hàng hóa vi phạm gần 29 tỷ đồng.

Mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 100 tỷ điếu thuốc lá, trong đó khoảng 20% là thuốc lá nhập lậu. Chỉ tính riêng lực lượng Quản lý thị trường cả nước trong năm 2024 đã tiến hành kiểm tra1.474 vụ việc, xử lý 1.263 vụ vi phạm liên quan đến buôn bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép thuốc lá điếu ngoại nhập lậu, xì gà nhập lậu, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Dù tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hữu hiệu nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá ở nhiều quốc gia trên thế giới, công cụ chính sách hiệu quả này hiện vẫn chưa được sử dụng đúng mức tại Việt Nam. Để giảm khả năng chi tiêu cho thuốc lá, Chính phủ cần tăng thuế mạnh mẽ hơn nữa, để sao cho ở mức tối thiểu giá thuốc lá tăng mạnh hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế. Cùng với đó, tăng mức thuế tuyệt đối và thuế suất tỷ lệ đủ để tiến tới mức thuế đạt ít nhất 70-75% giá bán lẻ theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giói. Thuế cũng cần tăng đều liên tục qua các năm để giảm sức mua nhằm đạt mục tiêu kép giảm được mức tiêu dùng thuốc lá trong cộng đồng và tăng ngân sách từ thuế./.