Năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lựa chọn chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” cho Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5. Chủ đề này nhằm phơi bày những chiến thuật quảng cáo sai sự thật của các tập đoàn thuốc lá, vốn tìm cách đánh lừa người tiêu dùng – đặc biệt là giới trẻ – rằng thuốc lá ít hoặc không gây hại, từ đó mở rộng thị trường. WHO kêu gọi các quốc gia tăng cường chiến dịch truyền thông, chung tay xây dựng một tương lai khỏe mạnh hơn, không khói thuốc.

Nhiều sản phẩm thuốc lá thế hệ mới rất bắt mắt giới trẻ.

Theo ước tính của WHO, tại Việt Nam, các bệnh liên quan đến thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 100.000 người mỗi năm. Hút thuốc không những gây hại cho chính người hút thuốc mà còn gây hại cho những người tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em.

Với hơn 15 triệu người hiện hút thuốc thì hút thuốc lá đang làm gia tăng khủng hoảng bệnh tật và tử vong sớm. Tỷ lệ hút thuốc ở nam giới đã giảm nhẹ từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021. Tuy nhiên, với đà giảm chậm này, Việt Nam sẽ không thể đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá, đó là giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Đáng báo động là có những dấu hiệu cho thấy tiêu thụ thuốc lá đã tăng trở lại, khi báo cáo của Tổng Cục Thống kê cho thấy tổng sản lượng thuốc lá đã tăng 17% từ năm 2021 đến năm 2023. Điều này đe dọa tiến độ thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) liên quan đến sức khỏe của Việt Nam.

Ngoài tác động tàn phá đối với sức khỏe, sử dụng thuốc lá còn làm gia tăng tình trạng nghèo đói và cản trở lâu dài cho sự phát triển kinh tế và công bằng trong y tế. Tỷ lệ hút thuốc cao làm suy yếu lực lượng lao động, dẫn đến mất khả năng tham gia các hoạt động kinh tế và làm giảm năng suất lao động, đồng thời làm trầm trọng thêm tình trạng bất công bằng giữa các nhóm nghèo nhất và thiệt thòi nhất với phần còn lại của dân số.

Chi phí kinh tế do hút thuốc lá ước tính là 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) do mất năng suất lao động và chi phí cho khám chữa bệnh. Điều này đe dọa khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 của Việt Nam.

Theo TS.BS. Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo: "Chúng tôi đã ghi nhận hơn 120 ca ngộ độc nicotine liên quan đến thuốc lá điện tử trong giai đoạn 2022–2023. Bệnh nhân xuất hiện nhiều triệu chứng nguy hiểm như co giật, rối loạn ý thức, suy đa tạng và đột quỵ. Đáng lo ngại là một tỷ lệ lớn trong số này là học sinh, sinh viên".

Đồng quan điểm, TS. Jennifer Horton – Phó Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam bày tỏ lo ngại về các chiến lược tiếp thị của ngành công nghiệp thuốc lá, trong đó bao bì bắt mắt và hương vị hấp dẫn đã khiến nhiều bạn trẻ sa vào thói quen sử dụng sản phẩm mà không nhận thức đầy đủ rủi ro.

Trước thực trạng này, các chuyên gia nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhân viên y tế trong công tác tư vấn và hỗ trợ cai nghiện thuốc lá. Họ không chỉ cung cấp thông tin chính xác, cập nhật mà còn tạo động lực và đồng hành cùng bệnh nhân trên hành trình từ bỏ thuốc.

PGS.TS. Phan Thu Phương – Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ: "Một tư vấn ngắn gọn cũng có thể giúp tăng tỷ lệ bỏ thuốc lên 5-10%. Nếu áp dụng đúng quy trình 5A kết hợp các biện pháp hỗ trợ phù hợp, hiệu quả có thể nâng lên gần 30%".

TS. Jennifer Horton cũng nhấn mạnh rằng, đầu tư vào đội ngũ y tế là chiến lược bền vững: "Lời khuyên của nhân viên y tế có khả năng làm thay đổi hành vi. Họ chính là những người tiên phong trong cuộc chiến chống lại tác hại của thuốc lá".

Tại Bệnh viện Bạch Mai, công tác hỗ trợ cai nghiện thuốc lá được triển khai bài bản. Trong năm 2024, hơn 7.400 lượt bệnh nhân đã tham gia chương trình tư vấn, và 81,6% trong số đó thể hiện quyết tâm từ bỏ thuốc. Tổng đài 1800.6606 vẫn đang hoạt động miễn phí, hỗ trợ hàng nghìn người tìm lại cuộc sống không khói thuốc.