Một số vấn đề hoàn thiện và phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý Chất thải rắn sinh hoạt tại Thành phố Hà Nội

Trên địa bàn TP. Hà Nộ, tại các quận, thị xã và khu vực thị trấn tại các huyện có Công ty môi trường đô thị (URENCO) hay Công ty dịch vụ công ích thành phố, quận/huyện đảm nhận việc thu gom, vận chuyển và xử lý Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) đô thị. Tại khu vực nông thôn, do triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới nên công tác thu gom, vận chuyển CTRSH nông thôn có chuyển biến tích cực, CTRSH phần lớn là do các hợp tác xã, tổ đội thu gom tự quản đảm nhiệm. Đến nay, 100% CTRSH trên địa bàn thành phố được giao cho các doanh nghiệp môi trường thực hiện.

Bên cạnh các doanh nghiệp Nhà nước, xã hội hóa hoạt động thu gom, vận chuyển CTRSH được thực hiện rộng rãi trên địa bàn TP. Hà Nội; trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020, trên địa bàn TP. Hà Nội có 22 doanh nghiệp tham gia cung ứng dịch vụ CTRSH, ngoài các doanh nghiệp Nhà nước, có đến 10 doanh nghiệp tư nhân và HTX cung ứng dịch vụ CTRSH.

Các dự án tái chế, xử lý CTRSH có quy mô lớn vẫn do doanh nghiệp Nhà nước thực hiện; các dự án tái chế, xử lý CTRSH quy mô nhỏ đã có sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân và HTX; theo đó, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội quản lý khu xử lý chất thải Nam Sơn và Xuân Sơn, Khu xử lý CTR Xuân Sơn có nhà máy xử lý chất thải bằng phương pháp đốt không phát điện công suất 700 tấn/ngày, đêm của Công ty cổ phần dịch vụ môi trường Thăng Long, nhà máy xử lý chất thải bằng phương pháp đốt không phát điện, công suất 195 tấn/ngày, đêm của HTX Thành Công, ngoài ra, có dự án xử lý CTRSH tại huyện Đan phượng do Công ty cổ phần Thành Quang dùng công nghệ đốt không phát điện, hoạt động với công suất xử lý 200 tấn/ngày, đêm.

Phần lớn các doanh nghiệp tham gia cung ứng dịch vụ CTRSH trên địa bàn TP. Hà Nội chỉ tham gia cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH; trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020, trên địa bàn TP. Hà Nội có 22 doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH nhưng có đến 18 doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH.

Doanh nghiệp cung ứng dịch vụ Chất thải rắng sinh hoạt trên địa bàn TP. Hà Nội từ năm 2008 đến năm 2020

Cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển Chất thải rắng sinh hoạt

Tỷ lệ thu gom, vận chuyển CTRSH trong ngày tại các quận nội thành đạt khoảng 98% - 99% (quận Hà Đông đạt 96% và Thị xã Sơn Tây đạt 94%); tại các huyện đạt 87% - 88%.

Cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020: 1) giai đoạn từ 2008 - 2017, Thành phố giao cho các quận, huyện trên địa bàn tự tổ chức đấu thầu, lựa chọn đơn vị cung ứng dịch vụ thu gom , vận chuyển CTRSH trên địa bàn; 2) giai đoạn 2017 - 2020, công tác duy trì VSMT, thu gom rác sinh hoạt tại các quận, huyện được Thành phố quyết định thực hiện theo phương thức đấu thầu tập trung với tổng cộng 26 gói thầu, thực hiện trong 3 năm 10 tháng (đến hết năm 2020) với tổng giá trị là 4.370 tỷ đồng; và 3) từ ngày 1/1/2021, TP. Hà Nội giao lại cho các quận, huyện, thị xã làm chủ đầu tư lựa chọn nhà thầu các gói thầu dịch vụ vệ sinh trên địa bàn với thời gian là 3 năm (2021 - 2023) hoặc 5 năm (2021 - 2025) thực hiện tại các huyện Gia Lâm, Ba Vì và quận Thanh Xuân; có 30 gói thầu được thực hiện với giá trị hơn 6.700 tỷ đồng.

Trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020, doanh nghiệp hoạt động cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH trên địa bàn TP. Hà Nội có một số điểm nổi bật như sau:

1) Khối lượng CTRSH phát sinh sau đấu thầu còn nhiều; chỉ tính riêng trong giai đoạn 2017 - 2020, tổng chi phí sau điều chỉnh là hơn 4.961 tỷ đồng, chênh lệch tăng hơn 591 tỷ đồng so với dự toán ban đầu. Tại Công ty Môi trường đô thị Xuân Mai, đơn vị chịu trách nhiệm quản lý 2 địa bàn (huyện Chương Mỹ và huyện Quốc Oai), theo hồ sơ thầu ban đầu, chi phí thu gom rác sinh hoạt tại địa bàn huyện Chương Mỹ là 116 tỷ đồng và Hoài Đức 80 tỷ đồng nhưng đến nay, đã phát sinh khoảng 63 tỷ đồng, trong đó, địa bàn huyện Chương Mỹ 31 tỷ đồng (thành 147 tỷ đồng) và Quốc Oai 32 tỷ đồng (thành 112 tỷ đồng).

2) Đã có doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH trúng nhiều gói thầu: Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển công nghệ cao Minh Quân trúng 6 gói thầu, trong đó 4 gói với tư cách là nhà thầu độc lập và 2 gói là thành viên liên danh với tổng giá trị lên tới 1.147 tỷ đồng; và Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội trúng 5 gói thầu với tổng giá trị trúng thầu 910 tỷ đồng.

3) các gói thầu đã và đang bị chia nhỏ địa bàn cung ứng dịch vụ, cụ thể như: Trên địa bàn huyện Đan Phượng, Thạch Thất, mỗi huyện được chia thành 02 gói thầu cho các đơn vị cung ứng dịch vụ; Trên địa bàn Quận Hai Bà Trưng và Nam Từ liêm, mỗi quận có 02 phường giao cho Công ty cổ phần DVMT đô thị Từ Liêm, phần còn lại giao cho Công ty TNHH MTV MTĐT Hà Nội - Chi nhánh Hai Bà Trưng và Chi nhánh Cầu Diễn thực hiện; và Đặc biệt hơn, trên địa bàn quận Long Biên có đến 3 đơn vị là Công ty cổ phần công trình đô thị Phú Thành, Công ty môi trường đô thị Gia Lâm, Công ty môi trường đô thị Long Biên cùng thực hiện, điều này khiến công tác tổ chức thu gom và quản lý thiếu đồng bộ, hoạt động còn manh mún, hình thành nhiều điểm mất vệ sinh tại khu vực điểm ráp ranh giữa các đơn vị, quận, huyện và khó phát triển cơ giới hoá phương tiện thu gom, vận chuyển CTRSH.

4) Phương thức đặt hàng, giao kế hoạch đã dần được thay thế bằng phương thức đấu thấu rộng rãi.

5) Thời gian thực hiện các gói thầu dần được nâng cao, trung bình từ 1 năm, 3 năm 10 tháng, 5 năm, đã thực sự giúp doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH yên tâm đầu tư, đổi mới công nghệ, thiết bị phục vụ thu gom, vận chuyển CTRSH.

6) Nhiều nhà thầu là doanh nghiệp tư nhân và HTX đã mở rộng được phạm vi cung ứng dịch vụ như: Công ty Cổ phần DVMT Thăng Long cung ứng dịch vụ tại huyện Thường Tín, huyện Phú Xuyên, một phần quận Hoàng Mai; Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Rau sạch Sông Hồng cung ứng dịch vụ tại huyện Ứng Hoà, huyện Ba vì, huyện Mê Linh, quận Bắc Từ Liêm; và HTX Thành Công cung ứng dịch vụ tại quận Thanh Xuân, huyện Hoài Đức và một nửa địa bàn huyện Đan Phượng và huyện Thạch Thất.

7) Có doanh nghiệp trúng thầu nhưng không đủ năng lực thực hiện. Trong giai đoạn 2017 - 2020, Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển công nghệ cao Minh Quân nay là Công ty cổ phần Tập đoàn Nam Hà Nội đã trúng đến 6 gói thầu VSMT lớn trên địa quận, huyện: Hà Đông, Nam Từ Liêm, Thạch Thất, Mỹ Đức, Mê Linh, Thanh Trì với tư cách độc lập lẫn liên danh, trị giá 1.150 tỉ đồng. Tuy nhiên, ngay sau khi trúng thầu, công ty liên tục để phát sinh nhiều vấn đề như không đủ xe, thiết bị thu gom, vận chuyển CTRSH; theo kết quả kiểm tra của Sở Xây dựng Hà Nội, có thời điểm (từ ngày 1/10/2019 - 6/10/2019), khối lượng rác sinh hoạt mà Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển công nghệ cao Minh Quân cần thu gom, vận chuyển về xử lý bằng 0, trong khi khối lượng mỗi ngày cần thực hiện là hơn 40 tấn.

8) Có nhà thầu thiếu năng lực cung ứng dịch vụ CTRSH, vi phạm quy định pháp luật nhưng vẫn trúng thầu: Trong các gói thầu giai đoạn 2017-2020, Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển công nghệ cao Minh Quân đã trúng 6 gói thầu VSMT lớn, trị giá 1.150 tỉ đồng, nhưng đã có nhiều vi phạm liên quan hoạt động thu gom, vận chuyển CTRSH nhưng trong gói thầu VSMT giai đoạn 2021-2025 tại quận Hà Đông, doanh nghiệp này đổi tên là Công ty cổ phần Tập đoàn Nam Hà Nội, vẫn trúng thầu.

Cung ứng dịch vụ tái chế, xử lý thải rắn sinh hoạt

Tại Hà Nội, tỷ lệ xử lý CTRSH bằng phương pháp chôn lấp chiếm khoảng 89%, xử lý bằng phương pháp đốt (không phát điện) chiếm khoảng 11% khối lượng CTRSH được thu gom.

Đa số doanh nghiệp cung ứng dịch vụ tái chế, xử lý CTRSH đều do doanh nghiệp Nhà nước thực hiện, một số doanh nghiệp trong nước tham gia cung ứng dịch vụ tái chế, xử lý CTRSH bằng phương pháp đốt CTRSH không phát điện nhưng ở quy mô nhỏ; xuất hiện nhiều doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài tham gia cung ứng dịch vụ xử lý CTRSH với quy mô lớn, công nghệ hiện đại như : 1) Nhà máy đốt rác phát điện của Công ty TNHH Năng lượng Môi trường EB (Cần Thơ); công suất thiết kế của nhà máy là 400 tấn/ngày, đêm, công suất hiện tại đạt 350 tấn/ngày, đêm; tổng kinh phí đầu tư là 1.057 tỷ đồng, thời gian bắt đầu xây dựng là tháng 6 năm 2017, thời gian đi vào hoạt động là tháng 11 năm 2018. Công nghệ này là công nghệ đốt rác trực tiếp, toàn bộ rác thải được đưa vào ủ để loại bỏ nước sau đó đưa vào đốt; 2) Công ty cổ phần Năng lượng môi trường Thiên Ý Hà Nội với dự án Nhà máy đốt rác phát điện Thiên Ý xây dựng tại Khu Liên hiệp xử lý chất thải Nam Sơn, Sóc Sơn, Hà Nội có tổng mức đầu tư khoảng 7.000 tỷ đồng do nhà đầu tư nước ngoài thi công và vận hành; nhà máy đốt rác phát điện trên có công suất xử lý 4.000 tấn rác/ngày, dự kiến lượng điện thu được từ nhà máy khoảng 75 MW điện mỗi giờ.

Một số đánh giá về việc phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ Chất thải rắn sinh hoạt

Phần lớn doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH vẫn chưa tiếp cận được các ưu đãi bởi các quy định pháp luật về ưu đãi, hỗ trợ, phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH được quy định trong rất nhiều văn bản pháp luật khác nhau như: Luật BVMT; Luật Đầu tư; Luật Đất đai; Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; Luật Thuế GTGT; Luật Tài nguyên nước đã tạo sự chồng chéo, phân tán, chưa thống nhất và không đồng bộ giữa các quy định; còn nhiều khoảng trống pháp lý chưa được giải quyết, đặc biệt đang thiếu các cơ chế nhằm triển khai áp dụng. NCS trình bày một số ví dụ cụ thể như sau:

1) Ưu đãi Thuế GTGT với hàng hóa, dịch vụ được sản xuất, kinh doanh từ hoạt động bảo vệ môi trường nhưng trong 25 danh mục hàng hoá thuộc đối tượng không chịu thuế và các hàng hoá, dịch vụ được tính ở mức thuế suất 0% và 5% không thấy danh mục hàng hoá từ sản xuất, kinh doanh sản phẩm trong hoạt động dịch vụ CTRSH; mức thuế suất 10% áp dụng đối với hàng hóa dịch vụ còn lại. Luật Thuế GTGT quy định đối tượng chịu thuế GTGT là hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng ở Việt Nam, như vậy, thuế GTGT thu theo danh mục hàng hóa, dịch vụ không thu theo mục đích sử dụng; đối tượng không chịu thuế, thuế suất thuế GTGT do Quốc hội quyết định chứ không phải Chính phủ theo như quy định tại khoản 2 Điều 45 của Nghị định số 19/NĐ-CP.

2) Nghị định số 32/2017/NĐ-CP ngày 31/3/2017 của Chính phủ về tín dụng đầu tư của Nhà nước xác định đối tượng được hưởng ưu đãi tín dụng đầu tư gồm các cơ sở xử lý rác thải, trong đó chỉ quy định danh mục các dự án nhóm A, B, dự án trên 50 tỷ đồng, được tiếp cận nguồn vốn tín dụng. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện nay có 46 dự án do các địa phương đề xuất quy mô dưới 50 tỷ đồng đang tồn đọng, không được hưởng chính sách tín dụng ưu đãi. Bên cạnh đó, với mức vay tối đa 70% và lãi suất do Bộ Tài chính công bố thì các dự án cũng gặp khó khăn trong việc trả nợ vốn vay.

Trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020, doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH có sự phát triển mạnh mẽ về số lượng thành lập mới, đã hình thành lực lượng doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH hùng hậu, đa dạng loại hình (doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp Nhà nước cổ phần, doanh nghiệp tư nhân và HTX), nhưng các doanh nghiệp này thường có quy mô nhỏ (vốn, công nghệ - thiết bị, lao động, phạm vi hoạt động) và chủ yếu cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển CTRSH (hoạt động tái chế, xử lý CTRSH thường do doanh nghiệp nhà nước thực hiện). Nguyên nhân của sự phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH là do Nhà nước có quy định về ưu đãi, hỗ trợ thành lập doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH nói chung trên toàn quốc; tại TP. Hà Nội, đây là địa phương có điều kiện phát triển kinh tế, xã hội mang tính đặc biệt, có nhiều đầu tư cho phát triển CSHT và có nguồn tài chính lớn phục vụ hoạt động cung ứng dịch vụ CTRSH. Tuy nhiên, do chưa có quy định cụ thể về điều kiện hoạt động của doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH nên đã có doanh nghiệp không đủ năng lực tham gia cung ứng dịch vụ CTRSH và dễ dàng rút khỏi thị trường dịch vụ này.

Trên địa bàn TP. Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2020 đã có một số doanh nghiệp tư nhân không ngừng phát triển, mở rộng địa bàn hoạt động cung ứng dịch vụ CTRSH, tăng thời gian các gói thầu cung ứng dịch vụ CTRSH, điều này thể hiện uy tín và năng lực doanh nghiệp đã đáp ứng các yêu cầu về CSHT, vốn và nguồn lao động cung ứng dịch vụ CTRSH tại các địa phương.

Doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý CTRSH trên toàn quốc nói chung và tại TP. Hà Nội nói riêng về công nghệ cơ bản đã lạc hậu, kém chất lượng, mới chỉ đáp ứng được nhu cầu VSMT chưa tạo gia các giá trị kinh tế khác cho doanh nghiệp và Nhà nước.

Một số vấn đề hoàn thiện và phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ Chất thải rắn sinh hoạt

Để phát triển doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH đáp ứng đủ về số lượng gắn liền với nâng cao chất lượng, theo NCS cần tập trung giải quyết một số vấn đề như sau:

1) Cần hoàn thiện thống nhất trong chính sách pháp luật quy định về ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH;

2) Xây dựng mạng lưới doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH phù hợp quy hoạch phát triển kinh tế, xã hội của các điạ phương, đáp ứng nhu cầu xử lý CTRSH;

3) Phát triển, mở rộng quy mô doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH;

4) Hình thành những doanh nghiệp trong nước đủ mạnh thực hiện các dự án tái chế, xử lý CTRSH quy mô lớn, áp dụng công nghệ hiện đại;

5) Công khai thông tin về năng lực doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH;

6) Hoàn thiện quy định về điều kiện hoạt động của doanh nghiệp cung ứng dịch vụ CTRSH.

NDT